فرهنگ و تاریخ ، محمد ملاحسینی:
گنبد سلطانیه، در شهر سلطانیه در استان زنجان قرارداردو یکی از شاهکارهای معماری دوره اسلامی است

این گنبد در حد فاصل سال‌های 704 تا 712 قمری، به دستور اولجایتو پادشاه مغول، معروف به سلطان محمد خدابنده و با تولیت و نظارت رشیدالدین فضل‌الله همدانی ساخته شده است.

سلطانیه، زمانی پایتخت و مسکن شهریاران بوده و امروزه نیز آرامگاه سلطان محمد خدابنده است.

گنبد مشهور سلطانیه که در مسیر تهران - زنجان از دور به رنگ نیلگون در پهنه دشت فراخ سلطانیه دیده می‌شود، گنبدی عظیم و یک پوشش است که از بی‌نظیرترین گنبدهای یک پوشش زیبا به شمار می‌آید.

گنبد سلطانیه از نظر حجم، سبک معماری، رابطه فضاها، تناسبات موجود در اجزای مختلف، ایستایی و مقاومت بنا، و زیبایی‌شناسی و تزیینات، نمونه ای منحصر به فرد و نقطه تحولی در معماری اسلامی به شمار می‌آید.

در بسیاری از متون تاریخی و سفرنامه‌ها، به عظمت این بنای باشکوه اشاره شده و بسیاری از شرق‌شناسان و باستان‌شناسان غربی نیز اهمیت فوق‌العاده آن را مورد تأکید قرار داده‌اند.

بدنه اصلی گنبد و تمام ساختمان آن با آجر ساخته شده و گنبد با روکش کاشی‌های فیروزه‌ای و لاجوردی و به شیوه معرق‌کاری تزیین شده است.

در قسمت جنوبی گنبد، آثار ساختمان مسجدی که محراب آن دارای حاشیه گچبری است، دیده می شود. با ملاحظه دقیق این بنای عظیم، به نظر می‌رسد که علاوه بر محل آرامگاه اصلی که شامل ساختمان مرکزی گنبد است و به نام تربت خانه شهرت دارد، بنای معظم و عالی دیگری جنب آرامگاه بوده است.

                        

کاشی‌های طلایی رنگ و منقش و هشت گوش تربت خانه و ازاره های آن از لحاظ هنر کاشی پزی فوق العاده ممتاز و کم نظیر است.

پلان بنا در رقوم همکف و طبقه اول با فضاهای اطراف مرتبط با گنبد، نزدیک به مستطیل و ادامه مجموعه در طبقه دوم و سوم دارای پلان هشت ضلعی است. این بنا از سه فضای گنبدخانه، تربتخانه و سردابه تشکیل شده است.
گنبد آرامگاه اولجایتو، با ارتفاع 50/48 متر و قطر دهانه 40/24 متر، بزرگ‌ترین گنبد تاریخی درکشورو بزرگترین گنبد آجری در جهان می‌باشد.

                                

این گنبد نخستین گنبد دو جداره درجهان است که نمی‌توان نمونه‌ای قدیمی‌تر از آن در جهان یافت. ضخامت گنبد 160 سانتی‌متر و فضای خالی بین دو پوسته 60 سانتی‌متر است.

سیستم دو جداره بودن گنبد در ارتباط با مسایل ایستایی قابل بررسی است. به طوری که به لحاظ بالا بودن مقاومت بنا در لنگرهای خمشی و برشی، آن را توخالی و بنا را در مقابل زلزله آسیب‌ناپذیر کرده است.

در فضای گنبدخانه، 8 جرز سنگین با عرض 78/6 متر قرار دارد که وزن 1600 تنی گنبد را به شالوده‌ها منتقل می‌کنند. سطح مقطع هر کدام از این جرزها حداقل 50 متر مربع و بار وارده بر آن 200 تن محاسبه شده است.

                     

در زوایای اضلاع 8 ضلعی در طبقه سوم (پشت بام) گنبدخانه، هشت مناره تعبیه شده است. وجود این مناره‌ها، یکی از عناصری است که در حل مسایل استاتیکی نقش موثری داشته و نیروهای فشاری این عناصر، نیروهای رانشی گنبد را خنثی کرده و آنها را به جرز و پی منتقل می‌کنند.

دومین فضای آرامگاه اولجایتو، فضای تربتخانه است که به شکل مستطیل با طول ضلع 60/17 متر و عرض 8/7 متر و با ارتفاع 16 متر، محراب مجموعه را در جرز جنوبی در خود جای داده است.

سردابه سومین فضای آرامگاه است که ورودی آن در ایوان جنوبی تربتخانه قرار دارد. در وسط آن محل قبر و در طرفین آن دو فضای کوچک وجود دارد.

                       

این بنای 1600 تنی در 700 سال گذشته تنها 2 تا 8 سانتی‌متر نشست داشته است. در حالی که ضخامت پی بنا فقط نیم متر است و تنها در قسمت شمالی بنا به 5/1 متر می‌رسد.

گنبد سلطانیه از نظر تزیینات، بسیار غنی بوده و در آن تزیینات مختلف گچ‌بری، کاشی‌کاری، کتیبه‌نویسی، تزیینات رنگ و نقاشی، تزیینات سنگی و چوبی، در نهایت دقت و زیبایی اجرا شده است.

تزیینات گچ‌بری در سقف ایوان‌های 24 گانه طبقه دوم بنا، از زیباترین نمونه‌های گچ‌بری در بناهای اسلامی به شمار می‌آید.

در این آرامگاه، برای نخستین‌بار در تاریخ معماری اسلامی، در سطح پیچیده و مفصل از هنر کاشی‌کاری استفاده شده است. البته تزیینات در این بنا دو لایه بوده و درباره این پدیده فرضیات گوناگونی ارائه شده است.

در رابطه با کاربرد بنا به عنوان ساعت آفتابی باید گفت که نوری که از سوراخ اصلی گنبد می‌تابد، نشان‌دهنده زمان ظهر، نوری که از پنجره‌های بزرگ می‌تابد نشان‌دهنده ساعت و نور پنجره‌های کوچک نشان‌دهنده حدود دقیقه است.

گنبد و شهر سلطانیه در سال 2005 میلادی در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است.

.*”‘”**…..**”‘”*.
*. BAYRAM *

*. MÜBARƏK .*

“*. .*”

“*.*”

                                                 sizə və sevimli Ayilənizə qutlu olsun Yeni Yil 

بایرام گوزللیک دیر ، گوزللیک لر سیزین اولسون ، بایرام اوموددور ، اومودلرینیز گرچک اولسون ، نوروز بایرامینیز موبارک اولسون

Bayram gözəllikdir . gözəlliklər sizin olsun . bayram ümüddür . ümüdləriniz gərçək olsun . novruz bayramız mübarək .

بولودوز یاغار اولسون ، سولاریز آخار اولسون ، اوجاقیز یانار اولسون ، نوروزبایرامینیز موبارک اولسون

Buluduz yağar olsun . sularız axar olsun . ocağız yanar olsun . novruz bayramınız mübarək olsun .

“ گوزل اینسانلار ، گوزل گونلرده یادا دوشرلر” بو گوزل گونده دونیانین بوتون گوزللیک لری سنین حایاتین دا اولسون . . . ” نوروز بایرامی سنه موبارک اولسون

gözəl ınsanlar gözəl günlərdə yada düşərlər. bu gözəl gündə dunyanın bütün gözəllikləri sənin hayatında olsun . novruz bayramı sənə mübarək .

کونلومده وار مین آرزو مین بیر دیلک ،
گل باریشاق نازلی یاریم کوسمیک
با هم اولاق بایرام گونو بیز گره ک
نوروز گونو اولسون سنه موبارک

könlümdə var min arzu minbir dilək
gəl barışaq nazlı yarım küsmüyək
bahəm olaq bayram günü biz gerək
novruz günü olsun sənə mübarək

بو تازا ایلده اوره یینده توتدوغون آرزولارینین گرچک لشمه سینی آرزو ایدیرم، بایرامینیز مبارک

bu taza ildə ürəyində tutduğun arzularının gərçəkləşməsini arzu edirəm . BAYRAMINIZ MÜBARƏK .

یئنی ایلین موبارک ! یئنی ایل سنه یئنی اوغورلار گتیرسین . یئنی ایلده سنه خوش آرزولار و بو آرزولارینین حایاتا کئچمه سینی آرزولاییرام

Yeni ilin mübarək! Yeni il sənə yeni uğurlar gətirsin. Yeni ildə sənə xoş arzular və bu arzularinin həyata keçməsini arzulayıram .

شکر کیمی دادلی ، ناغیل کیمی گوزل بیر ایل آرزولاییرام سنه . قارشیندان گلن یئنی ایلین جان ساغلیغی ، اوغور و سعادتله دولو اولسون . نئچه بئله بایراملارا

Şəkər kimi dadlı, nağıl kimi gözəl bir il diləyirem sənə.Qarşıdan gələn Yeni ilin can sağlığı,uğur və səadətlə dolu olsun. Neçə belə bayramlara

بایرامینیز موبارک ! نئچه بئله بایراملار . قوی بو یئنی ایل سیزه و آیله نیزه سئوینج ، اوغور گتیرسین . بوتون کدرلی گونلرینیز بو ایلده قالسین . یئنی ایلده گوزل و شن گونلره چیخاسیز

Bayramınız mübarək! Neçə belə bayramlara. Qoy bu yeni il sizə və ailənizə sevinc, uğur gətirsin! Bütün kədərli günləriniz bu ilde qalsın! Yeni ildə gözəl və şən günlərə çıxasız!

بایرامیز موبارک ! اوره یینیز اومودلو ، اومودلرینیز آتلی ، سئودانیز قانادلی ، سئوینجیز قاتلی ، سوفرانیز دادلی ، مکانیز تختلی ، عومرونوزبختلی ، ائوینیز برکتلی اولسون

Bayramınız mübarək, üreyiniz ümüdlü, ümüdləriniz atlı, sevdanız qanadlı, sevinciniz qatlı,sufranız dadlı, məkanınız taxtlı, omrunuz bəxtli, eviniz bərəkətli olsun!

یوردوموزا آیاق باسمیش باهار بایرامیزی تبریک ائدیرم . قدملری اوغورلو ، کونول اوخشایاجاق سئوینجلیگ . نلری بول اولسون . بایرامیز موبارک

Yurdumuza ayaq basmış, Bahar bayramızı təbrik edirəm. Qədəmləri uğurlu, konul oxşayacaq sevincli günləri bol olsun. Bayramız mübarək !

نوروز بایرامی، باهار بایرامی- قدیم خالق بایرامی. (فارسجا-نو روز(Nou ruz) —نوو روز، اؤزبکجه ناوروز(Navruz)، تورکمنجه نووروز (Nowruz)، قازاخجا ناوریزNaurız, ، قیرغیزجا نوروز(Nooruz)، تورکجه نئوروز(Nevruz)،کریم تورکجه سی ناورئز(Navrez))

نوروز آذربایجاندا

آذربایجاندا عادته گؤره نووروز بایرامیندا گؤیردیلن سمه نی یازین گلمه سی نین، طبیعتین جانلانماسی نین، اکینچیلیگین رمزیدیر. آذربایجان کندلیسی سمه نی گؤیرتمکله نؤوبتی تسسرروفات ایلینه آرتیملی، بوللوق آرزولامیش، بایراما دؤرد هفته قالمیش، هر چرشنبه آخشامی و بایرام گونو تونقال قالاماقلا، ماهنی ( " گون چیخ! " نغمه سی ) قوشماقلا اودا،گونشه اولان اعتیقادینی ایفاده ائتمیشدیر. بوتون بو مراسیملر ایسلامدان چوخ-چوخ اول مؤوجود اولموش قدیم شرق عنعنه لری نین داعوامیدیر.

نوروز بایرامی قاباغی عادتن ائوده حَیطده آبادلیق، تمیزلیک ایشلری آپاریلیر، وآغاج اکیلیر. نوروز بایرامیندا شیرینیات نؤولری (قوغال، کولچ، فسه لی، پاخلاوا، شکربورا، شکرچؤرگی و ...) و پلوو بیشیریلیر. رنگبرنگ یومورتا بویانیر، مجمگی و سینیلرده خونچا بزه نیر، شام یاندیریلیر، تونقال قالانیر، سمه نی قویولور، اؤلنلرین خاطیره سی یاد ائدیلیر، کوسولولر باریشیر، قوهوم-قونشولار بیر-بیرینه قوناق گئدیر، پای گؤندریرلر. آشیقلار باهاری مدح ائدیر. اوغلان و قیزلار تزه پالتار گئییب چالیب اویناییر، یاللی گئدیرلر. جاوانلار آت چاپیب، گولشیر، کوشتو توتورلار.

نوروز شیمال یاریم کوره سینده آسترونومیک یازین باشلاندیغی، گئجه-گوندوز برابرلیگی گونونده (مارتین 20، 21، 22 د) کئچیریلیر. بیر سیرا خالقلار یاز فسلی نین گلمه سینی طبیعتی نین جانلانماسی ایله باغلامیش، بو موناسیبتله شنلیکلر کئچیرمیش، اونو یئنی ایلین باشلانغیجی کیمی بایرام ائتمیشلر. قدیم زامانلاردان باشلایاراق ایران، افقانیستان، تاجیکیستان، اؤزبه کی ستان و بعضی باشقا شرق خالقلاری ایله یاناشی آذربایجانلیلاردا باهارین - یئنی ایلین گلیشینی شنلیکلرله قارشیلاییردیلار. مارتین 21-ای ایران و افقانیستاندا رسمی تقویمین ایلک گونو ساییلیر. نوروز همچی نین بهای تقویمی اوزره ایلین ایلک گونودور.

                                               

نوروزون  تاریخی

نوروز بایرامی نین منشایی، اونونلا باغلی اساتیرلر، میفلر قدیمدیر. تدقیقاتچیلار نوروز بایرامی نین محض یاخین شرقین قدیم اکینچیلیکله مشغول اولان خالقلار آراسیندا مئیدانا گلدیگینی سؤیله ییرلر.  اکثر خالقلار او جومله دن آذربایجانلیلار باهار بایرامی نین اسل ماهیتیندن دوغان بیر سیرا عادت-عنعنه لری، اویونلاری ایندییه دهک ساخلامیشلار.  ابو رئیهان ال-بیرونی (6 جی اسر) نوروز بایرامی حاقیندا موختلیف روایتلردن اونون یارانماسی سببلریندن، بو بایرام موناسیبتیله خالق آراسیندا یاییلمیش عادت-عنعنه لردن بحث ائتمیش، نوروز بایرامی نین طبیعتین اویانماسی اکینچیلیک تصروفاتی نین باشلانماسی ایله باغلی اسل دونیوی بایرام اولدوغونو قئید ائتمیشدیر.  نظام الملک (6 جی اسر) " سییاست نامه " اثرینده نوروز بایرامیندان یازین گلیشی ایله علاقه دار کئچیرلن کوتلوی خالق بایرامی کیمی بحث ائتمیشدیر. نوروزون گلیشی کلاسسیک شرق او جومله دن، آذربایجان دا گئنیش یاییلمیش " باهارییی " آدلی لیریک شعرلرده ده تصویر و ترننوم ائدیلیر.

                                              
نوروز دونیا خالقلاری نین بایرامی کیمی

هر بیر خالق بو بایراملا باغلی ائتنیک، یئرلی میللی خوصوصیتلرینه اویغون، اؤزونه مخصوص مؤوسوم نغمه لری، مراسیم نغمه لری یاراتمیشدیر.

عومومیلیکده نوروز ایراندا، قافقازدا و مرکزی عاصییادا چوخ طنطنه لی شکیلده قئید ائدیلیر. ایران و آذربایجاندان علاوه تورکمنیستاندا، تاجیکیستاندا، ؤزبکیستاندا، پاکیستاندا، قازاخیستاندا، قیرغیزیستاندا بو بایرام خوصوصی طنطنه ایله قئید ائدیلیر. آلبانییادا سولطان نئوروز بایرامی دینی بایرام کیمی بکتاشیلیک طریقتی نین داعوامچیلار طرفیندن قئید ائدیلیر.

عومومیتله نوروز دونیانین اکثر اؤلکه لرینده بو خالقلارین نوماینده لری طرفیندن گئنیش شکیلده قئید ائدیلیر. بو جور مکانلار آراسیندا لوس-آنجئلس، تورونتو، لوندونو سایماق اولار. لوس-آنجئلس شهری نین اوجاق قالاماغا دایر سرت قرارلاری وار، هئچ بیر کسه اؤز مولکونده اوجاق قالاماغا ایجازه وئریلمیر. حتّی بونا باخمایاراق جنوبی کالیفورنییادا یاشایان و نوروزو قئید ائتمک ایسته ین ایرانلیلار و آذربایجانلیلار کالیفورنییانین چیمرلیکلرینه گئدیر و اوجاق قالاماغا ایجازه وئریلمیش یئرلرده اوجاق قالاییرلار.