تئرمين، موختليف پئشه(مسلک) بوداقلارييلا علاقه دار خوصوصي آنلاييشلاري قارشيلايان سؤزلر

تئريمسئل آنلام (تئرمين): علم، صنعت، ورزش(ايدمان- اسپور)، يا دا موختليف پئشه(مسلک) بوداقلارييلا علاقه دار خوصوصي آنلاييشلاري قارشيلايان سؤزلردير.

    نوتا، موسيقي نين آچاري کيميدير.

    رقيب دسته، بير آزدان پنالتي آتيشي ائده جک.

    مارمارا فاي خطي تهلوکه لي سيقناللار وئرير.

    گولشچيميز، فينالدا رقيبيني مغلوب ائتدی.

    رياضيات موعليميميز تاختايا بير دوغرو چکمه ميزي ايسته دي.

    شعيرده عئيني علاوه ائدرين يا دا سؤزلرين تکرارلانماسينا رئديف دئييلير.

قئيد 1: بعضاً بير سؤز گئرچکده تئرمين دئييلکن تئرمين اولاراق ايستيفاده ائديله بيله جگي کيمي، گئرچکده تئرمين اولان بير سؤز ده تئرمينليکدن چيخا بيلر.

    پليس بير حجره داها اورتايا چيخاردي. ( تئرمينليکدن چيخما)

    ماکی بورنو آذربایجانین نين ان شيمال نقطه سيدير. (تئرمينلشم)

قئيد 2: بير سؤز بير چوخ بوداقدا تئرمين اولا بيلر.

    بيتکيني تورپاغا باغلايان کؤکلريدير.

    دؤرد، کؤک خاريجينه ايکي اولاراق چيخار.

    هئچ بير علاوه گؤتورمه ميش سؤزجويه کؤک دئييلير.

تازمین

ادبیات

تازمین (تضمین، کومپئنساسييا): بير شاعيرين، بير ميصراع و يا بير بئيتين بير باشقا شاعير طرفيندن ايستيفاده ائديلمه سي. ديوان ادبياتي نظم نؤوعودور. تازمین ائديلن ميصراع و يا بئيتين صاحيبي نين ذيکري شرطدير.

تظمین ائدن شاعير، شعري هر هانسي بير نظم شکلينه تاماملايار و آلدیغی صاحيبيني ايفاده ائدر.

نومونه: رئجاي زاده اکرمين شعريني تنزيم:

سانارام آديني قوشلار هئجالار

سني سؤيله ير منه داغلار دره لر

سو چاغيلدار قوزولار چؤلده مله يهر

سني سؤيله ير منه داغلار دره لر

هميشه سني عشقین اسرکن سئردئ

حسن او آنين گؤرونر هر يئرده

گزديگيم دويغولو واديلرده

سني سؤيله ير منه داغلار دره لر

افسانه

تابياتوستو اؤزللیکلر گؤسترن کسلرين حياتلاري نين و اولای لارين ايضاح ائديلديگي حیکایه لر. افسانه خالقين خيال گوجويله ياراتديغي " ايدئال اينسان تيپي " ني وئرر و نسيلدن نسيله ايضاح ائديلر. افسانه ايله ناغيللار آراسيندا اويغونلوق واردير. ايکي طورده ده فؤوق العاده حاديثه لر ايشلنر. تک افسانه داها اينانديريجيدير. بو ايستيقامتييله حیکایه و داستانا ياخينلاشار.

افسانه لر بئله آيريلار:

1. ياراديليش افسانه سي (دونيانين ياراديليشي، طبيعت وارليقلاري نين مئيدانا گليشي، قييامت گونلري.)

2. تاريخي افسانه لر.

3. فؤوق العاده کسلر، وارليقلار و گوجلري مؤوزوع آلان افسانه لر.

4. ديني افسانه لر.

تورک افسانه لرينده قهرمانليق، فداکارليق، جسارت، اخلاقي داورانيشلار، ايجتيماعي نيظاما باغليليق، آهلاهين قودرتينه ايمان، دوزگونلوک، جومردليک، صميميت کيمي کونولار ايشتيراک ائدر. گنج عوثمان، بوش بئشيک، بيچاقچي ائفئ، چوبان چشمه سی، گلين قايا، جنّت داغي، قان قويوسو، يوسوفچوک قوشو کيمي افسانه لر خالق آراسيندا دئييلمکده دير.

دیوانی

دیوانی – شعر فورماسیندا هر میصراعدا اون بئش هیجا وار. قافیه گلدیکده : بیرینجی بندین بیر, ایکی, دؤردونجو میصراعلاری هم قافیه, اوچونجو میصراعین قافیه سی ایسه آزاددیر. باشقا سؤزله دیوانی ده قافیه دوزولوشو آشاغیدا گؤستریلن مودلده دیر:

    a/a/x/a



    b/b/b/a



    c/c/c/c/a



دیوانی نین بؤلگوسو ایکی نوع اولا بیلیر:

15=7+8

15=8+7

دیوانی نین دا اؤزونه مخصوص هاوالاری وار اوجومله دن: دیوانی ، شاه ختایی دیوانی و... آد آپارماق اولار. آذربایجاندا عاشیق قوربانی نین دیوانیلری داها چوخ شؤهرت قازانمیشدیر.
اؤرنک

آشاغیدا ایکی دیوانی بالوولو میسکیندن وئریلیر:

بیرینجی اؤرنک: اینجیدی

دیلیم سنی لال ائدرم , نه دئدین یار اینجیدی

زولفوندن اووسون گؤتوررم , قورخورام مار اینجیدی

نئچه ناقه گتیرین, خالوار ایله گؤتورون

بیر درده دوچار اولموشام درد منده زار اینجیدی.

مین بیر یئرده یارام واردی باخ سینه مین داغینا

پروانه تک دولانایدیم هم سولونا , ساغینا

جان چیخدی, بوش قالدی قفس, وئرین یار قوجاغینا

یارسیز مزارا قویمایین گور اولو دار, اینجیدی.

یار قاپیندا خسته دوشدوم رحم ائیله سن ساییلام

او حوسنونون زکاتیندان هر نه وئرسن قاییلام

بولبول گوله, گول بولبوله, من زولفونه ماییلام

دهانینا دوزولنلر صدفدی یار, اینجیدی.

زولفونه شانه ووراندا قالماز منده اختیار

گؤزللیگی سنه وئریب قودرتی پروردیگار

گئیینیبسن آل یاشیلا باشدا تیرمه زرنیگار

من فاغیر میسکینین یاری گئیدیگی نارینجی دی.

ایکینجی اؤرنک : گئده جک

دلی گؤنول غوره لنمه, قودرت الدن گئده جک.

جهد ائله یاخشیلیق ائیله, یاخشی یامان گئدجک.

بو دونیا کاروانسارادی, هر گلن کؤچوب گئدر

آدم ایلن حوّا کیمی یارانانلار گئده جک.

الینده کی تر شوو ایلن وورما مظلوم باشینا

جهد ائله سویوق سو قاتما خلقین ایستی آشینا

چوخون بو دونیا آلدادیب, ظولم ائدیب قارداشینا

هم ظولومکار , هم خطا کار چشمی گیریان گئد هجک.

آخیرته خئیری واردی سوروش بیمار حالینی

آجیندان ال آیاق چالسان یئمه یئتیم مالینی

سویاجاقلار پالتارینی , زیورینی , آلینی

آخیر جانسیز بدنینه بئش آرشین خام گئده جک.

نه ییغیرسان دونیا مالین تؤکوب گئدرسن هامی

اینسی – جینه حؤکم ائدردی هانی سولئیمان هانی

فاغیر میسکین غافیل اولما حلال, حرامی تانی

زحمت چکن , لذت چکر لبی خندان گئده جک
قایناق

    تورک خلق ادبیاتی – یازان: علیرضا صرّافی