Azərbaycan Respublikasında şəri vaxtlar

Sübh azanı - Gün urta azanı - Axşam azanı

Gün çıxan - Gün Batan

Azərbaycan Respublikasında şəri vaxtlar

Sübh azanı - Gün urta azanı - Axşam azanı

Gün çıxan - Gün Batan

بیر کیمسه یا بیر زادین دئیشیلمز حابئله بیر یوللوق چئشیتده یییه اولدوغو صفته دییشیلمز صفت دئییلیر.

دئییشیلمز صفتی گوسترن بونلاردیر:

(چی) آددان سونرا گلیر: داشچی، اؤدچو، سوچو.

(ایجی) دؤرد چئشیتده ائتگی نین کؤکوندن سونرا گلیر: اوخوجو، سؤروجو، یازیجی، دئییجی.

(ماز، مز) ائتگی نین کؤکوندن سونرا گلیر: سولماز، بیلینمز، قانماز، دؤنمز.

( آر، ار) ائتگی نین کؤکوندن سونرا گلیر: باخار، یاشار، گولر، بیرلر.

(آق، اک) ائتگی نین کؤکوندن سونرا گلیر: قورخاق، آخساق، حورکک، سوله ک.

قایناق: سؤزلوک، داشقین، تبریز، یاران یائیملاماسی، 1374

mart 2014

تورکون دیلی تک سئوگیلی ایسته کلی دیل اولماز
اؤزگه دیله قاتسان بو اصیل دیل اصیل اولماز
اؤز شعرینی فارسا – عربه قاتماسا شاعیر
شعری اوخویانلار ، ائشیدنلر کسیل اولماز
فارس شاعری چوخ سؤزلرینی بیزدن آپارمیش
« صابیر » کیمی بیر سفره لی شاعیر پخیل اولماز
تورکون مثلی ، فولکلوری دونیادا تک دیر
خان یورقانی ، کند ایچره مثل دیر ، میتیل اولماز
آذر قوشونو ، قیصر رومی اسیر ائتمیش
کسری سؤزودور بیر بئله تاریخ ناغیل اولماز
پیشمیش کیمی شعرین ده گرک داد دوزو اولسون
کند اهلی بیلرلر کی دوشابسیز خشیل اولماز
سؤزلرده جواهیر کیمی دیر ، اصلی بدلدن
تشخیص وئره ن اولسا بو قدیر زیر – زیبیل اولماز
شاعیر اولابیلمزسن ، آنان دوغماسا شاعیر
مس سن ، آبالام ، هر ساری کؤینک قیزیل اولماز
چوخ قیسسا بوی اولسان اولیسان جن کیمی شئیطان
چوق دا اوزون اولما ، کی اوزوندا عاغیل اولماز
مندن ده نه ظالیم چیخار ، اوغلوم ، نه قیصاص چی
بیر دفعه بونی قان کی ایپکدن قزیل اولماز
آزاد قوی اوغول عشقی طبیعتده بولونسون
داغ – داشدا دوغولموش ده لی جیران حمیل اولماز
انسان اودی دوتسون بو ذلیل خلقین الیندن
الله هی سئوه رسن ، بئله انسان ذلیل اولماز
چوق دا کی سرابین سویی وار یاغ – بالی واردیر
باش عرشه ده چاتدیرسا ، سراب اردبیل اولماز
ملت غمی اولسا ، بو جوجوقلار چؤپه دؤنمه ز
اربابلاریمیزدان دا قارینلار طبیل اولماز
دوز واختا دولار تاختا – طاباق ادویه ایله
اونداکی ننه م سانجیلانار زنجفیل اولماز
بو « شهریار » ین طبعی کیمی چیممه لی چشمه
کوثر اولا بیلسه دئمیرم ، سلسبیل اولماز

خلاصه شده از رساله (مقایسة اللغتین)
تالیف دکتر جواد هیئت

متأسفانه در دوران پهلوی،به پیروی از افکار ملی گرایانه افراطی و شوونیستی بیش از نیم قرن در این باب سیاست جبر و تحمیل اعمال شد و از چاپ و انتشار هر گونه کتاب تورکی جلوگیری به عمل آمد و زبان فارسی هم بصورت زبان انحصاری دولتی و تحمیلی در آمد!در نتیجه این سو ء تدبیر و انحصار طلبی و سیاست زور گویی،زبانهای غیر فارسی مردم ایران،بویژه تورکی رسما" ممنوع شد.البته اینگونه رویه و اعمال غیر انسانی و ضد مردمی بدون واکنش نماند و در مردمی که زبانشان ممنوع اعلام شده بود عکس العمل هایی نا مطبوع و گاهی کینه و نفرت برانگیخت و خواه و نا خواه از شیرینی لهجه فارسی هم در مذاق آنها کاسته شد!؟

بعد از سقوط رژیم پهلوی و رفع ممنوعیت دولتی در مدت کوتاهی کتاب و مجله و روزنامه به زبان تورکی چاپ و منتشر شد و دیوانهای شعرای تورکی گو قدیم و جدید تجدید چاپ گردید و زبان تورکی مجددا" ولو بطور نسبی فرصت و میدان هنرنمایی یافت.

در حال حاضر 25 لهجه یا زبان تورکی در مناطق مختلف شوروی سابق،ترکستان شرقی(چین)،ترکیه و بالکان زبان رسمی مردم است و در حدود20 لهجه یا زبان تورکی دارای کتابت و ادبیات کتبی است.

ادبیات شفاهی تورک ها بسیار غنی است و در هر منطقه ضمن ویژگی های عمومی و قدیمی خصوصیات محلی را نیز در بردارد.ادبیات شفاهی تورک زبانان ایران شاید غنی ترین و یا یکی از غنی ترین آنها در نوع خود میباشد.

کتاب ده ده قورقود که داستانهای اقوام اوغوز را بازگو میکند،یکی از قدیمی ترین آثار ادبیات شفاهی است و بطوریکه اغلب دانشمندان معتقدند،همچنانکه از متن کتاب هم بر می آید مهمترین وقایع تاریخی این داستانها در آذربایجان و در قسمت شرقی آناطولی رخ داده و در آن از قهرمانی ها و ویژگی های قومی و قبیله ای مردم این سرزمین سخن رفته است.

طبق آمارهای اخیر در دنیا شش هزار زبان موجود است که نیمی از آنها کمتر از ده هزار و یک چهارم آنها کمتر از یک هزار گویشور دارند و تنها 20 زبان هستند که صدها میلیون نفر بدانها سخن می گویند.زبان شناسان معتقدند که یک زبان به شرطی می تواند زنده بماند که حداقل یک صد هزار نفر گویشور داشته باشد بنابراین بیش از نیمی از زبانهای حاضر در حال نابودی هستند.

اینترنت،حکومتهای ملی در گزینش و تحکیم زبانهای ملی و تضعیف دیگر زبانها نقش مهمی دارند. پیشرفت علمی و صنعتی شدن و روشهای ارتباطی نوین نیز به نابودی زبانها کمک می کند.زبانی که در اینترنت نباشد زبانی است که در دنیای نوین "دیگر وجود ندارد"،این زبان مورد استفاده قرار نمی گیرد و در تجارت هم بکار نمی رود.

در حال حاضر هر سال ده زبان از بین می رود،افق آینده نیز تیره تر به نظر میرسد.برخی چنین پیش بینی کرده اند که 50 تا 90 درصد زبانهای فعلی در این قرن از بین می روند و بدین سبب حفظ آنها امری ضروری به شمار میرود.

مسئله زبان در قرن21 ام دو سئوال را مطرح میسازد.از یکسو زبانهای ملی یا پر گویشور چگونه در برابر پیشتازی زبان انگلیسی مقابله کنند؟از سوی دیگر،زبانهای فرعی یا محلی چگونه می توانند از خطر نابودی نجات یابند و در جهت توسعه پیش بروند؟

برای حمایت از زبانهای محلی و جلوگیری از نابودی آنها در 10-12 سال اخیر مقامات بین المللی تصمیماتی اتخاذ و قطعنامه هایی صادر کرده اند . از جمله:

در18 دسامبر 1992 مجمع عمومی سازمان بین الملل متحد بیانه مربوط به حقوق اشخاص متعلق به اقلیت های قومی یا ملی،مذهبی و زبانی را به تصویب رساند.این بیانیه کشورها را موظف کرد تا از موجودیت و هویت اقلیتها در داخل مرزهایشان حمایت کنند.از میان حقوق پیش بینی شده برای اشخاص متعلق به اقلیتها عبارتند از:حقوق برخورداری از فرهنگ خاص خودشان / حق استفاده از زبانشان / اجازه شرکت مؤثر در فعالیت های فرهنگی،مذهبی،اجتماعی،اقتصادی و زندگی عمومی و نیز در تصمیم گیریهای مربوط به اقلیتی که به آن متعلق هستند./ اجازه تاسیس و اداره موسسات مربوط به خودشان،حق ایجاد ارتباط صلح جویانه و خالی از تبعیض با اعضای گروه خودشان یا دیگر اتباع کشورهای دیگری که با آنها پیوندهای مشترک قومی ، مذهبی و زبانی دارند.این نخستین سند قابل قبول جهانی و جامع مربوط به حقوق اشخاص وابسته به اقلیتهاست و از همین رو بر نحوه اجرا و تصویب قوانین ملی کشورها تأثیر خواهد گذاشت.

شباهت و خویشاوندی زبانها از دو نظر بررسی میشود:

1-منشأ زبانها

2-ساختمان و شکل خارجی زبانها(موروفولوژی)

زبان تورکی از نظر منشأ جزو زبانهای اورال-آلتای و یا به بیان صحیحتر،از گروه زبان های آلتائی است.

زبانهای اورال-آلتای به مجموعه زبانهایی گفته میشود که مردمان متکلم به آن زبانها از منطقه بین کوه های اورال-آلتای(در شمال ترکستان)برخاسته و هر گروه در زمانهای مختلف به نقاط مختلف مهاجرت نموده اند.

این گروه زبانها شامل زبانهای فنلاند،مجارستان(اورالیک)و زبانهای تورکی،مغولی،منچو و تونقوز(زبانهای آلتائیک)میباشد.

از نظر ساختمان و موروفولوژی زبانها به سه دسته تقسیم میشوند:

1-زبانهای تک هجائی ویاتجریدی :مانند زبان چین جنوب شرقی آسیا.در این زبانها کلمات صرف نمی شوند و پسوند و پیشوند نمی گیرند و تغییر نمی کنند.گرامر منحصر به نحو و ترکیب و ترتیب کلمات است که معانی کلمات را تغییر میدهد.در این زبانها آکان یا استرس(تاکید یا وورغو)،تن صدا و انتو ناسیون یا آهنگ ادای کلمات و جمله بسیار مهم است و معنا را مشخص میکند.در زبان چین تعداد کمی از واژه ها تک هجایی هستند.

2-زبانهای تحلیلی یا صرفی : در این زبانها ریشه کلمات هم ضمن صرف تغییر می نماید مانند:گفتن - می گویم. زبانهای هند و اروپائی و از آن جمله زبان فارسی جزو این گروه می باشند.

3-زبانهای التصاقی یا پسوندی : در این زبانها کلمات جدید و صرف افعال از چسبانیدن پسوندهای مخصوص به ریشه کلمات ایجاد میشود و این مسئله سبب پیدایش لغات جدید و غنای لغوی می گردد.در این زبانها ریشه ثابت و در موقع صرف تغییر نمی یابد.پسوندها تابه آهنگ ریشه بوده و به آسانی از آنها قابل تشخیص اند. زبان تورکی و گروه زبانهای اورال-آلتائی جزو این دسته می باشند.

در زبانهای هند و اروپائی از جمله فارسی پیشوندهای جر(ادات)یا حروف اضافه وجود دارد. در صورتی که در تورکی پیشوند وجود ندارد. مثلا در برابر کلمه ی انترناسیونال (فرانسه)و بین الملل(عربی)،در تورکی میلّتلر آراسی و یا اولوسلار آراسی گفته میشود.یعنی به جای پیشوند ، پسوند بکار میرود،چون در تورکی کلمات از آخر تکامل و توسعه پیدا می کنند.

در زبانهای هند و اروپائی عنصر اصلی(مبتدا و خبر)در بتدا قرار می گیرد و عناصر بعدی با ادات ربط یه شکل حلقه های زنجیر به یکدیگر مربوط میشوند و اگر عناصر بعدی قطع شوند ساختمان جمله ناقص نمی شود . ولی در تورکی ترتیب عناصر کاملا بر عکس است . یعنی ابتدا باید عناصر ثانوی و فرعی تنظیم و گفته شود،عنصر اصلی، یا فعل هم در آخر قرار می گیرد. مثال در فارسی = من به شیراز رفتم تا دوستم را ببینم که اخیرا از فرانسه آمده و در آنجا شش سال طب خوانده است.

حال همین مثال در تورکی = آلتی ایل طب اوخویاندان سونرا فرانسادان یئنی قاییدان یولداشیمی گؤرومک اوچون شیرازا گئتدیم.

جی،ال،لویس در دستور خود اجزای جمله تورکی را به ترتیب زیر می شمارد:

1-فاعل2-قید زمان 3- قید مکان 4-مفعول غیر صریح5-مفعول صریح6-قید و هر کلمه ای که معنی فعل را تغییر دهد7-فعل.

هر چیز معین بر غیر معین مقدم است،یعنی اگر مفعول صریح معین باشد بر مغعول غیر صریح غیر معین مقدم میشود.مثال جمله مرتب تورکی چنین است:

نقاش گئچن گون موزده گلن لره تابلولارینی اوزو گؤستردی یعنی نقاش روز گذشته در موزه تابلوهای خود را به تماشاچیان خودش نشان داد.

بعلاوه هر عنصری از جمله که به آن بیشتر اهمیت داده شود نزدیک فعل قرار می گیرد.

در صورتی که جمله با فعل ختم نشود جمله معکوس گفته میشود که در محاوره ،شعر و سبکهای خاص به کار میرود.

هماهنگی اصوات:یکی از بارزترین ویژگی های تورکی هماهنگی اصوات است.اصوات یا آواها در زبان به عنوان عناصر بسیط تشکیل دهنده کلمات دارای نقش اساسی هستند در زبان تورکی بین اصوات مختلف ریشه وپسوند هماهنگی موجود است.

هماهنگی اصوات سبب میشود که کلمات تورکی دارای آهنگ خاص بوده و تلفظ صحیح آنها اثر مطبوعی در شنونده ایجاد نماید.

حروف یا صداهای رایج تورکی 32 عددند که از آنها 9صائت و بقیه صامت هستند.

در تورکی بر خلاف فارسی و عربی صدادارها کوتاه اند و به همین علت شعرای تورکی گو در شعر عروضی به اجبار از کلمات فارسی یا عربی استفاده کرده و یا بعضی اوقات صداها را کشیده تلفظ می کنند.وزن عروضی بر خلاف وزن هجایی برای شعر تورکی مناسب نبوده و در شعر معاصر جای سابق خود را از دست داده است.شعر تورکی قبل از پذیرفتن اسلام با وزن هجایی سروده شده و "قوشوق" یا "قوشقی" نامیده میشد.بعد از آنکه بر اثر مهاجرتها تورکان به اعراب و فارسی زبانان نزدیک شدند وزن عروضی آن را از آن اقتباس و به مرور وزن کلاسیک شعر تورکی قرار دادند.با وجود این شعرای خلقی (اوزانها و عاشیقها) اشعار خود(بایاتی ، قوشما و...)را با وزن هجائی سروده اند.

در بررسی مقایسه ای زبانها از چهار نقطه نظر تحقیق میشود:

1-از نظر جمله بندی یا نحو

2-از نظر مورفولوژی یا شکل خارجی و پسوندها

3-از نظر آوائی یا فونتیک(صداها)

اینک درباره لغات و مخصوصا" افعال تورکی در مقایسه با لغات و افعال فارسی توضیحاتی داده میشود.

در این باب امیر علیشیر نوائی در حدود 500سال قبل در کتاب محاکمة اللغتین بحث قابل توجهی نموده و بعنوان مثال یکصد لغت تورکی را که معادل آنها در فارسی نیست مطرح نموده است ،همچنین تعداد زیادی از افعال تورکی را که فارسی ندارد برشمرده است.

نوائی می گوید معادل این کلمات که صد تای آن بعنوان نمونه ذکر شد در فارسی وجود ندارد،بنابراین اگر بخواهیم معانی این کلمات را به فارسی زبانها بفهمانیم ناچار باید به کمک جمله هایی با کمک گرفتن از کلمات عربی متوسل شویم.

لغاتی را که نوائی در کتاب خود بعنوان مثال بکار برده کلمات تورکی جغتائی است و اغلب برای تورک زبانان ایران نا آشناست از اینجهت در این رساله به جای آنها لغات مشابه تورکی آذربایجانی بکار برده شده است.

در این رساله در حدود 1700 کلمه تورکی آذربایجانی درج شده که در فارسی کلمه مستقلی برای آنها بکار نمی رود. ضمنا" بعنوان نمونه در حدود 350 کلمه تورکی نقل شده که عینا" در فارسی بکار میرود مانند:آقا،خانم،سراغ،اوغور،قاب،قاشق،قابلمه،دولمه،بیرق،سنجاق و امثال آنها.

در مقایسه دیکسیونرهای تورکی آذربایجانی تورکی ترکیه مشاهده میشود لغاتی که معادلشان در فارسی موجود نیست در دو لهجه تورکی یکی نبوده و در بیش از 30%لغات با هم متفاوتند.از طرفی از هر ریشه لغتی 1- 4 کلمه ذکر شده،در صورتیکه در تورکی از یک ریشه تعداد زیادی کلمات ساخته میشود و هر کدام معنی بخصوصی دارند.ضمنا" باید خلطر نشان نمود که در حال حاضر 28 زبان یا لهجه مستقل تورکی وجود دارد که 20 لهجه آن دارای کتابت و ادبیات میباشند و هر کدام دارای لغات مترادف بیش از یک هزار لغت تورکی آذربایجانی می باشند.با این ترتیب معلوم میشود که هزاران کلمه در تورکی موجود است که معادل آنها در زبان فارسی موجود نیست.

در زبان تورکی کلماتی با اختلاف جزئی(نوآنس)در معانی موجود است که در فارسی نیست.مثلا"برای انواع دردها کلمات:

آغری/ آجی/ سیزی/ یانقی/ زوققو/ سانجی/ گؤینه مک/ گیزیلده مک اینجمک، بکار می رود که هر کدام درد بخصوص را بیان می کنند.

آغری معادل درد فارسی است(درد عضوی).

سانجی به درد کولیک احشاء تو خالی گفته میشود مانند قولنج روده،

آجی به درد پرووکه گفته میشود مانند درد در موقع کشیدن دندان.

سیزی به درد خفیف سوزش دار گفته میشود.

یانغی معادل سوزش میباشد.

زوققو درد همراه ضربان است مانند درد آبسه ودرد عقربک انگشتان و امثال آنها.

گؤینه مک دردی است که در دقایق اول سوختگی دیده میشود.

اینجیمک دردر موقع پیچ خوردگی مفاصل و یا درد حاصل از ضربه و سقوط میباشد.

گیزیلده مک درد شبیه گزگز کردن دردناک می باشد.

در فارسی برای تمام حالات فوق لغت درد و یا سوزش بکار می رود.

در تورکی به گریه کردن آغلاماق گفته میشود.ولی این کلمه مترادفهای زیادی دارد که هر کدام حالات مختلف گریه را بیان می کند.مثلا":

آغلامیسماق یعنی بغض کردن و به حالت گریه افتادن بدون اشک ریختن.

بؤزمک به معنی حالت گریه گرفتن کودک.

دولوخسونماق به معنی حالت گریه به خود گرفتن و متأثر شدن بزرگسال و پر شدن چشم از اشک میباشد.

آغلاشماق به معنی گریه دسته جمعی و تعزیه بکار میرود.

هؤنکورمک با صدای بلند گریه کردن و هؤککولده مک گریه با هق هق میباشد.

بوزلاماق با صدای بلند گریه کردن و از سرما لرزیدن میباشد.

ایچین چالماق به معنی از فرط گریه کردن گریه بدون اشک و یا هق هق نمودن است .

کؤیرلمک به معنی حالت گریه دست دادن است.

در تورکی جغتائی اینگره مک و سینگره مک به معنی یواش یواش بطور مخفی گریه کردن و سیقتاماق به معنی زیاد گریه کردن و اؤکورمک به معنی با صدای بلند گریه کردن میباشد.همچنین ییغلاماق به معنی گریه کردن و اینجگیرمک به معنی با صدای نازک گریه کردن است.

در تورکی اوُسانماق به بیزار شدن و به تنگ آمدن می گویند.بیقماق،بئزیکمک،بئزمک و چییریمک هم با اختلاف جزئی همان معنی را میدهد مثلا":چییریمک بیشتر بمعنی زده شدن میباشد.

ترپشمک به معنی تکان خوردن

و ترپتمک به معنی تکان دادن است

ولی چالخالاماق به معنی تکان دادن به منظور سوا کردن(مثلا سوا کردن کره از ماست)،

قاتیشدیرماق به معنی مخلوط کردن

و قاریشدیرماق به معنی به هم زدن با قاشق و غیره .. میباشد.

ییرقالاماق به معنی تکان دادن و جنباندن

و سیلکه له مک به معنی تکان دادن درخت و یا لباس و فرش و امثال آن میبا شد.

در فارسی برای هیچکدام از این تعبیرات لغات مستقل به خصوصی وجود ندارد.

ایمرنمک،قیمسانماق که با اختلاف جزئی به معنی آرزو کردن و هوس کردن و نیسگیل به معنی آرزوی براورده نشده و حسرت میباشد،هیچکدام معادل مستقلی ندارند.

برای دعوا کردن کلمات متعددی بکار می رود که هر کدام شکل و حالت ویژه ای را از دعوا بیان می کنند مانند:

دؤیوشمک:همدیگر را کتک زدن

ووُروشماق:همدیگر را زدن

ساواشماق:با یکدیگر دعوا و جنگ کردن و گلاویز شدن

دیدیشمک:دعوا همراه چنگ زدن همدیگر

چارپیشماق:دعوا و برخورد به یکدیگر،تصادم

دالاشماق:با هم دعوای لفظی کردن

دارتیشماق:با هم مشاجره کردن

چاخناشماق:با هم سر شاخ شدن

تؤتوشماق:دعوا با گرقتن همدیگر

بؤغوشماق:دعوا همراه یقه ی همدیگر را گرفتن و خفه کردن

تیپشمک و تیپکلشمک:دعوا همراه لگد انداختن به هم

خیرتدکلشمک یا فیرتیلاقلاشماق:دعوا همراه گلوی همدیگر را گرفتن

سؤیوشمک:همدیگر را دشنام دادن

دیرشمک:دعوا کردن،رو در روی هم ایستادن

بؤغازلاشماق:گلوی همدیگر را گرفتن،رو در روی هم قرار گرفتن،دعوا کردن

چیرپیشماق:زدوخورد

دُروشماق:مناقشه،مجادله،رو در رو شدن

سؤپورلشمک:گلاویز شدن،در هم آویختن

همچنین برای اینکه بگوئید فلانی از در وارد شد ، بسته به شخصیت فلانی و نحوه ی ورود و مناسب گوینده با وی کلمات زیر بکار میرود:

قاپی دان گلدی(از در آمد،بطور متعارف)

قاپی دان ایچری بویوردولار(از در تشریف فرما شدند)

قاپیدان گیردی(از در وارد شد،بطور خودمانی)

قاپی دان گئچدی(از در گذشت)

قاپی دان سؤخولدو(از در خودش را چپاند)

قاپی دان تپیلدی(از در خودش را به زور تو کرد)

قاپی دان دوروتولدو(از در یواشکی تو آمد)

قاپی دان سؤروشدو(از در سر خود آمد تو،بمعنی مجازی)

در تورکی به مرغابی «اؤردک» گفته میشود ولی برای انواع آنها اسامی مختلف بکار میرود.مثلا" به اردک ماده«بورچین» و به اردک نر«سونا» و همچنین «یاشیل باش» گفته میشود

در تورکی برای اسب و اغلب حیوانات اهلی در هر سنی نام مخصوص وجود دارد.مثلا"«قولون»برای اسب نوزاد،«دای» به اسب دوساله و «یولان»به اسب پنج ساله گفته میشود

برای صداهای حیوانات مختلف و عناصر طبیعت لغات ویژه ای بکار میروند مانند:

سو شیریلتیسی:صدای شرشر آب

یارپاق خیشیلتیسی:صدای خش خش برگ

اوت پیچیلدیسی:صدای افتادت باد در سبزه

گؤی گورولتوسو:صدای غرش آسمان

قافلان نریلتیسی:صدای غرش پلنگ

قوش جیویلتیسی:صدای جیک جیک مرغ

اینکلرین بؤیورمه سی:صدای گاوها

شلاله نین چاغلاماسی:صدای ریزش آبشار

همچنین در برابر کلمه«کندن»فارسی شش کلمه تورکی موجود است که هر کدام در محل و مورد خاصی بکار می رود:

قازماق: بمعنی کندن زمین و امثال آن

یولماق:بمعنی کندن مو و کندن از ریشه

سویماق:بمعنی کندن پوست و رازهزنی

اویماق:بمعنی کندن چوب و امثال آن برای منبت کاری و در آوردن چشم بکار میرود.

قوپارماق: برای کندن جزئی از چیزی

قیرتماق:برای کندن و برداشتن جزئی از چیزی و نشگون گرفتن است.

بطوریکه مشاهده میشود در فارسی به جای کلمات مستقل تقلید صداها بطور مکرر بکار میرود.

در تورکی لغات مشابه(اومونیم)یا لغاتی همانند با معانی مختلف بسیار است که در شعر و ادبیات برای جناس و ایهام بکار میرود مانند:آت بمعنی اسب و آت بمعنی بیانداز.

زبان تورکی از نظر لغات برای مفاهیم مجرد بسیار غنی است.افعال تورکی بطوری که خواهیم دید از نظر نوع،وجه و زمان بسیار متنوع میباشد.در نتیجه زبان تورکی برای بیان اندیشه بطور دقیق بسیار مناسب و رساست.

نا گفته نماند با آنکه لغت باعث غنای زبان است ولی غنای زبان بیشتر تابع تحرک و قابلیت لغت سازی،افاده و بیان مفاهیم جدید وغنای مفاهیم مجرد همچنین تنوع بیان قدرت بیان تفرعات و تفاوتهای جزئی(نوآنس)کلام است.

با در نظر گرفتن مراتب فوق، نوائی و بسیاری از شرقشناسان معتقدند که نثر زبان تورکی برای بیان اندیشه و مفاهیم و موضوعات مختلف علمی،فلسفی،اجتماعی و ... رساتر و مناسبتر از زبانهای دیگر است.

مفاهیم و اندیشه هایی را که می توان در تورکی با یک جمله بیان نمود،جملات و شرح مفصلی را در آن زبان ایجاب می نماید.

در زبان یا همان لهجه فارسی واژه های بسیط سخت گرفتار کمبود است زیرا بیشتر آنها به مرور زمانها رها گشته و از یاد رفته است،*واژگان زبان فارسی برای مفاهیم علمی مجهز نیست*، و مترجمان ایرانی بیش از همه این درد جانکاه را احساس می کنند و از این، عذاب می برند.گاه میشود که انسان یک ساعت ،یک روز و حتی یک هفته تمام درباره بهمان تعبیر زبان خارجی می اندیشد،مغز و اعصاب خود را می فرساید و از هم می گسلد و سر انجام نیز راه به جائی نمی بردو خوانندگان هم همواره از مترجمان و ترجمه های فارسی ناخشنودی می نمایند.

افعال:افعال کار ،حرکت و حالت را بیان می کند و عنصر اصلی جمله محسوب میشوند،بطوریکه بدون فعل ،جمله نا تمام و معنی آن نا مفهوم خواهد بود.

زبانهای اورال-آلتائی عموما" و زبان و زبانهای تورکی خصوصا" از نظر افعال غنی هستند بعلاوه دارای انواع،وجوه و زمانهای متعدد و متنوع اند بطوریکه ممکن است مفاهیم و مطالبی را با یک فعل بیان نمود در حالیکه برای بیان همان مفهوم و مطلب در زبانهای دیگر نیاز به جملات مشروح و مفصل می باشد مثلا":اوسانمیشام یعنی من از او به تنگ آمده و بیزار شده ام،خوسانلاشدیق یعنی ما با هم بطور خصوصی درد و دل کردیم،قوجاقلاشدیلار یعنی همدیگر را در آغوش گرفتند و آغلاشدیلار یعنی با همدیگر گریه کردند،گئچیندیریر یعنی اعاشه را تامین می کند و ...

افعال تورکی همه با قاعده اند جز فعل ناقص فراموش شده ی ایمک به معنی بودن که بجای فعل معین بکار میرود.

در خاتمه این مقاله به جا خواهد بود اگر نگاهی مقایسه آمیز هر چند گذرا به چند و چون اصطلاحات و تعبیرات فعلی در زبانهای فارسی و تورکی بیاندازیم.اصطلاحات و تعبیرات فعلی که از آن در اصطلاح لغت شناسی به ترکیبات ثابت فعلی زیان نیز نام برده میشود.یکی از جالبترین و پرمایه ترین شقوق لغوی و ترکیبی زبان در ارائه معانی مجازی و تشبیهی است.

زبان فارسی که در عین حال یکی از زبانهای ترکیبی است و کلمات آن انعطاف زیادی برای تشکیل اصطلاحات و تعبیرات فعلی دارد و از وسعت و شمول زبان تورکی در ایجاد و کاربرد این نوع ترکیبات برخوردار نیست. در زبان تورکی تنها در رابطه با اعضای بدن انسانی از نوع :

باش(سر)،گؤز(چشم)،آغیز(دهان)،آیاق(پا) و امثال آن صدها اصطلاح و تعبیر وجود دارد اینک برای اینکه در این باب نموداری به دست داده باشیم به نقل تعدادی از اصطلاحات وتعبیرات فعلی رایج در زبان تورکی که از یادداشتهای آقای م.ع.فرزانه اقتباس شده در رابطه با کلمه دیل(زبان)بسنده می کنیم:

1-دیل - آغیز ائله مک(دلداری دادن،با لحن ملایم خواستار پوزش شدن،رفع رنجش و کدورت کردن.)

2-دیل آچماق:زبان باز کردن(طفل)،درد خود را باز گفتن،التماس کردن و خواهش کردن

3-دیل بوغازا سالماق:وراجی کردن،پشت سر هم و بدون وقفه حرف زدن.

4-دیل اؤیرتمک:چیزهای ندانسته را یاد دادن،حرف یاد(یکی)دادن،راه و چاه نشان دادن.

5-دیل تاپماق:تفاهم پیدا کردن،جلب رضایت و اعتماد کردن،زبان مشترک یافتن

6-دیل تؤکمک:خواهش و تمنا کردن،اصرار ورزیدن

7-دیل چیخارماق:استهزا کردن،ادای یکی را در آوردن

8-دیل وئرمک:راضی شدن،قبول دادن*دیل وئرمه مک:امکان حرف زدن به دیگری را ندادن

9-دیلده توک بیتمک: از تکرار و بازگویی یک مطلب خسته شدن

10-دیلدن دوشمک:خسته شدن،از پا درآمدن

11-دیلدن سالماق: خسته و درمانده کردن،از پا انداختن

12-دیلدن دوشمه مک:ورد زبان بودن،از یاد نرفتن،فراموش نشدن

13-دیله گتیرمک:یکی را به حرف وا داشتن،کاری را که در حق کسی انجام شده را به زبان راندن

14-دیله توتماق:با حرفهای شیرین یکی را رام کردن،بچه در حال گریه را با زبان ساکت کردن

15-دیله گتیرمه مک:یارای گفتن حرفی را نداشتن،حرفی را که گفتن آن ممکن است نگفتن

16-دیلی آغزینا سیغماماق:خود ستائی کردن،حرفهای گنده گنده گفتن

17-دیلی باتماق:نطقش خاموش شدن

18-دیله گلمک: زبان و شکوه و شکایت گشودن،به ناله و فغان آمدن

19-دیلی قیسا اولماق:به خاطر داشتن قصور،جرأت حرف زدن نداشتن

20-دیلی دولاشماق:حرفها را اشتباه گفتن،در نتیجه اشتباه و یا دستپاچگی حرفها را قاطی کردن

21-دیلی دؤنمه مک:قادر به تلقظ و ادای صحیح حرف نبودن

22-دیلی توتولماق:توان و یارایی گفتن را از دست دادن،به هنگام سخن گفتن لکنت پیدا کردن

23-دیلینه وورماماق:از چشیدن چیزی امتناع کردن

24-دیلیندن دوشمه مک:مرتبا" تکرار کردن،بطور مدام بر زبان داندن

25-دیلیندن قاچیرماق:بی هوا و بی حساب از دهانش در رفتن

26-دیلینی باغلاماق:وادار سکوت کردن

27-دیلینه باغلاماق:به گردنش گذاشتن،حرف بر زبان کسی گذاردن

28-دیلینی بیلمک(باشا دوشمک):از حال و مقالش با خبر شدن،راز دلش را حالی شدن

29-دیلینی قارنینا(دینمز یئرینه)قویماق:از زیاده گویی خودداری کردن،زبان در حلق فرو بردن

30-دیلینی دیشله مک:حرف را نا تمام گذاشتن،در وسط حرف تأمل کردن

31-دیلینی کسمک:به سکوت وا داشتن،جلو حرف یکی را به زور گرفتن

32-دیلینی ساخلاماق:از گفتن چیز خاصی خودداری کردن،سکوت را ترجیح دادن

33-دیلینی ساخلاماماق:در گفتن بی پروائی نشان دادن،حرف زیادی و بی موقع زدن

34-دیللر ازبری اولماق:به دلیل خوشنامی و به زبانها افتادن،ذکر خیر داشتن

35-دیللرده گزمک(دولاشماق):همچون امثال در زبانها گشتن.

36-دیللره دوشمک:ورد زبان خاص و عام شدن،سر زبانها افتادن،شایع شدن.

نتیجه:

زبان تورکی یکی از با قاعده ترین زبانهاست و از نظر لغات،مخصوصا" افعال بسیار غنی است.وجود قانون هم آهنگی اصوات،کلمات تورکی را موزون و آهنگدار نموده و به آنها نظم و ترتیب خاص داده است.در تورکی علاوه بر اسامی ذات لغات زیادی برای مفاهیم مجرد وجود دارد.بعلاوه لغات مترادفی با اختلاف جزئی در معنی موجود است که میدان قلمفرسائی را وسیعتر و قلم نویسنده را تیزتر و دقیقتر میسازد.

افعال تورکی به قدری وسیع و متنوع اند که در کمتر زبانی نظیر آنها را میتوان یافت.گاهی با یک فعل تورکی اندیشه و مفهومی را میتوان بیان نمود که در زبان فارسی و زبانهای دیگر نیاز به جمله و یا جملاتی پیدا می کند.از طرفی وجود پسوندهای سازنده سبب شده که قابلیت لغت سازی برای بیان مفاهیم مختلف و تعبیرات فعلی بسیار زیاد است.

نحو و ترکیب کلام در تورکی با زبانهای هند و اروپائی متفاوت است. در تورکی عنصر اصلی جمله یعنی فعل اصلی در آخر جمله قرار دارد. زبانهای هند و اروپائی عنصر اصلی جمله در ابتدا قرار می گیرد و عناصر بعدی با ادات ربط بشکل حلقه های زنجیر به یکدیگر مربوط میشوند و اگر عناصر بعدی قطع شوند سازمان جمله ناقص میشود، ولی در تورکی ترتیب عناصر جمله کاملا" بر عکس است یعنی ابتدا باید عناصر ثانوی و فرعی تنظیم و گفته شود و قسمت اصلی در آخر قرار گیرد و از همینجاست که هر نویسنده و یا گوینده تورک زبان نمایان میشود.

 

                                      خبروئرین ائللره                     دوشسون هامی دیللره
                                      اورموگولو گوز دیکیب              مدد وئره ن اللره

                                      گه ل ایناناق سئوگی یه         قارداشلیغابیرلی یه
                                      بیزدن یاردیم ایسته ییر          آذربایجان اورمیه

                                      من آشیق آی اولایدیم          بیرسولو چای اولایدیم
                                      آشیب داشیب داغلاری         گلیب سنه دولایدیم

                                     خالقین دوزلو گؤلو               گورمه یک سنی اؤلو
                                     گویوب،گئدیب،بوراخما          بیزه گورو بیر گؤلو

                                     بودردی کیمه یازام؟             اوزیوردومدا یالقیزام
                                     ائشیدیرسن می منی؟       بوگونلر چوخ سوسوزام

                                     بیلمه لیسیز سیز بونو         گلمز گؤلومون سونو
                                     بو کیچیک اللریم له             قورتاراجام،من اونو

دیلیمیزده جومله لر اوخونارکن سؤزلرین سونلاریندا اولان سسسیزلر، اؤزلریندن سونرا گلن سؤزلرین ایلک حرفی سسلی ایسه بو سسلییه باغلاناراق اوخونارلار.

ائمانئت_ئشئغین یولاری زیف اولار.

گئنیش_ووایی سئیره بوداق ایدی.

ائلبیسئنین_وتوسو پوزولموش. امنه - تئغئغین یولاری زیف اولار

گئنی - شووایی سئیره بوداق ایدی.

پالتاری - نوتوسو پوزولموش.


بؤیوک سس (مشهور) اویغونلاشماس(ن)ی

هر هانسی بیر سؤزون تورکجه اولوب اولمادیغینی آنلاماق اوچون آختاراجاغیمیز ایلک خوصوصیت بؤیوک مشهور قایداسینا اویغون گلیب اومادیغیدیر.

کیرایه یه گؤتورمک __ کی - ره - لا - ماک __ اینجه سسلی ایله باشلامیش، قالین سسلی ایله بیتمیش. اویغون گلمز

نردیوان __ مئر - دئ - وئن __ بؤیوک مشهور اویغونلاشماسینا خبردار ائت

ایستیثنالار:

سس دییشیکلیگینه اوغرایان سؤزلرده بو قایدا آختاریلماز. (الما - آل/گؤتورمه، آنا - آنا، قارداش - کارداش، هانسی - کانگی...)

بیرلشمیش سؤزلرده بو قایدا آختاریلماز (بؤیوک قارداش، گئجقوندو، باشؤغرئتمئن، جاوان...)

تورکجه یه خاریجی دیللردن گیرن سؤزلرده قایدا آختاریلماز (رئسپوبلیکا، قوناق، آوتوبوس، تئلئویزییا، مسجید...)

-یور، -کئن، -کی، -لئیین، -ایمتیراک، -داش علاوه لرینده بو قایدا آختاریلماز (ئکشیمتیراک، سحر، سونراکی...)

کیچیک سس (مشهور) اویغونلاشماس(ن)ی

سایتلر آغیزیمیزدان چیخیش وضعیتلرینه گؤره بعضی خوصوصیتلر داشییار

دوز-گئنیش: آ، ائ

دوز –یومرو: او، اؤ

دار-دوز : ای، ای

دار-گئنیش: او، او

دوز سسلیلر : آ، ائ، ای، ای

یومرو سسلیلر: او، اؤ، او، او

دار سسلیلر : ای، ای، او، او

گئنیش سسلیلر : آ، ائ، او، اؤ

تورکجه ده بیر سؤزون ایلک هئجاسینداکی سایت:

دوز ایسه، سونرا گلن هئجالارین و علاوه اولونان علاوه ائدرین ده دوز اولار.

یومرو ایسه، سونرا گلن هئجالارین و علاوه اولونان علاوه ائدرین ده سسلیلری یا دوز - گئنیش و یا دار - یومرو اولار.

سؤزون ایلک هئجاسیندا " آ " وارسا، داها سونراکی هئجالاردا دا " آ " و یا " ای " اول/تاپیلار: قادین، قالین، آدام، آمان...

" ائ " دئییل سونرا " ائ " و یا " ای " گلیر: الک، برابر، اریک، اسن...

" ای " دئییل سونرا " آ " و یا " ای " گلیر: قیریق، چیکیک، کیمیز، قیسا، قینا...

" ای " دئییل سونرا " ائ " و یا " ای " گلیر: چییلک، تیر، چیچک، بینیش...

" او " دئییل سونرا " آ " و یا " او " گلیر: وئدره، قورو، چوبوق...

" اؤ " دئییل سونرا " ائ " و یا " او " گلیر: اؤلوم، هؤرگو، چوبوق

" او " دئییل سونرا " آ " و یا " او " گلیر: قویو، قوزو، قورشاق، قولاق...

" او " دئییل سونرا " ائ " و یا " او " گلیر: اوزوم، کدرلی، پاییزدا، اوزمک...

بعد از باخت تراکتورسازی به سپاهان اصفهان، یکی از بازیکنان تراکتورسازی در مصاحبه‌ای از تداوم این باخت‌ها در صورت حل نشدن مشکلات مالی تیم خبر داد.

مدیرعامل باشگاه تراکتورسازی از پرداخت بخشی دیگر از مطالبات بازیکنان تیم در آینده نزدیک خبر داده.

محمد ابراهیمی که در لیگ یک به تراکتورسازی پیوسته فعلا از حضور در تمرینات تیم تراکتورسازی محروم شده است.

در روزهایی که تراکتورسازی به آرامش نیاز دارد، وارد یک حاشیه ناخواسته شده و این می‌تواند موقعیت این تیم در لیگ برتر و باشگاه‌های آسیا را به خطر اندازد.

در پی مصاحبه محمد ابراهیمی  بازیکن تراکتورسازی محمد ابراهیمی بعد از شکست 3 بر 1 تراکتور مقابل سپاهان؛ مبنی بر اینکه پول ندهند در آینده نیز خواهیم باخت، هیئت مدیره باشگاه تراکتورسازی طی نامه‌ای از مدیرعامل باشگاه خواست نسبت به این موضوع با حساسیت بیشتری رسیدگی کند.

در بخشی از این درخواست آمده است که: جای تعجب است بازیکنی که پنج سال است در تراکتور بازی می‌کند و تاکنون تمام مبلغ قراردادهایش را دریافت کرده است در این مقطع حساس تیم، چنین بحثی که می‌تواند باعث ایجاد حاشیه‌های خطرناک برای تیم شود مطرح می‌کند.

به یقین تراکتور امسال اگر اولین تیم در پرداخت‌ها نباشد قطعا جزو سه باشگاه توانمند در پرداخت‌ها است و با توجه به اینکه بین 60 تا 70 درصد قرارداد بازیکنان تاکنون پرداخت شده  در این شرایط بحران مالی باشگاه‌ها و کل کشور، نحوه عملکرد مالی تراکتورسازی مایه مباهات است.

در ادامه این نامه آمده است: قطعا حمایت مالی نیز همچنان ادامه خواهد داشت، اما برای عبور از این مرحله غیرت و تعصب همه بازیکنان مورد انتظار است، به هر ترتیب از شما می‌خواهیم تا زمانی که علت عملکرد ضعیف این بازیکن و مصاحبه مشکوک وی که باعث هدر رفتن سرمایه یکساله باشگاه و زحمت تمام  بازیکنان شده است، بررسی نشده و همچنین با توجه به اینکه ایشان بنابه گزارش‌های باشگاه قبلا هم چندین بار به کمیته انضباطی احضار و جریمه شده‌اند و همچنین نارضایتی شدید هواداران از مباحث ایجاد شده و رفتارهای نام برده، از همراهی ایشان تا اطلاع ثانوی با تیم اجتناب شود. ضمنا گزارش بررسی‌ها از موارد فوق آماده ارائه شود تا در جلسه آینده تصمیم قطعی در مورد این بازیکن گرفته شود."خبرگزاری فارس"

فرهنگ و تاریخ ، محمد ملاحسینی:
گنبد سلطانیه، در شهر سلطانیه در استان زنجان قرارداردو یکی از شاهکارهای معماری دوره اسلامی است

این گنبد در حد فاصل سال‌های 704 تا 712 قمری، به دستور اولجایتو پادشاه مغول، معروف به سلطان محمد خدابنده و با تولیت و نظارت رشیدالدین فضل‌الله همدانی ساخته شده است.

سلطانیه، زمانی پایتخت و مسکن شهریاران بوده و امروزه نیز آرامگاه سلطان محمد خدابنده است.

گنبد مشهور سلطانیه که در مسیر تهران - زنجان از دور به رنگ نیلگون در پهنه دشت فراخ سلطانیه دیده می‌شود، گنبدی عظیم و یک پوشش است که از بی‌نظیرترین گنبدهای یک پوشش زیبا به شمار می‌آید.

گنبد سلطانیه از نظر حجم، سبک معماری، رابطه فضاها، تناسبات موجود در اجزای مختلف، ایستایی و مقاومت بنا، و زیبایی‌شناسی و تزیینات، نمونه ای منحصر به فرد و نقطه تحولی در معماری اسلامی به شمار می‌آید.

در بسیاری از متون تاریخی و سفرنامه‌ها، به عظمت این بنای باشکوه اشاره شده و بسیاری از شرق‌شناسان و باستان‌شناسان غربی نیز اهمیت فوق‌العاده آن را مورد تأکید قرار داده‌اند.

بدنه اصلی گنبد و تمام ساختمان آن با آجر ساخته شده و گنبد با روکش کاشی‌های فیروزه‌ای و لاجوردی و به شیوه معرق‌کاری تزیین شده است.

در قسمت جنوبی گنبد، آثار ساختمان مسجدی که محراب آن دارای حاشیه گچبری است، دیده می شود. با ملاحظه دقیق این بنای عظیم، به نظر می‌رسد که علاوه بر محل آرامگاه اصلی که شامل ساختمان مرکزی گنبد است و به نام تربت خانه شهرت دارد، بنای معظم و عالی دیگری جنب آرامگاه بوده است.

                        

کاشی‌های طلایی رنگ و منقش و هشت گوش تربت خانه و ازاره های آن از لحاظ هنر کاشی پزی فوق العاده ممتاز و کم نظیر است.

پلان بنا در رقوم همکف و طبقه اول با فضاهای اطراف مرتبط با گنبد، نزدیک به مستطیل و ادامه مجموعه در طبقه دوم و سوم دارای پلان هشت ضلعی است. این بنا از سه فضای گنبدخانه، تربتخانه و سردابه تشکیل شده است.
گنبد آرامگاه اولجایتو، با ارتفاع 50/48 متر و قطر دهانه 40/24 متر، بزرگ‌ترین گنبد تاریخی درکشورو بزرگترین گنبد آجری در جهان می‌باشد.

                                

این گنبد نخستین گنبد دو جداره درجهان است که نمی‌توان نمونه‌ای قدیمی‌تر از آن در جهان یافت. ضخامت گنبد 160 سانتی‌متر و فضای خالی بین دو پوسته 60 سانتی‌متر است.

سیستم دو جداره بودن گنبد در ارتباط با مسایل ایستایی قابل بررسی است. به طوری که به لحاظ بالا بودن مقاومت بنا در لنگرهای خمشی و برشی، آن را توخالی و بنا را در مقابل زلزله آسیب‌ناپذیر کرده است.

در فضای گنبدخانه، 8 جرز سنگین با عرض 78/6 متر قرار دارد که وزن 1600 تنی گنبد را به شالوده‌ها منتقل می‌کنند. سطح مقطع هر کدام از این جرزها حداقل 50 متر مربع و بار وارده بر آن 200 تن محاسبه شده است.

                     

در زوایای اضلاع 8 ضلعی در طبقه سوم (پشت بام) گنبدخانه، هشت مناره تعبیه شده است. وجود این مناره‌ها، یکی از عناصری است که در حل مسایل استاتیکی نقش موثری داشته و نیروهای فشاری این عناصر، نیروهای رانشی گنبد را خنثی کرده و آنها را به جرز و پی منتقل می‌کنند.

دومین فضای آرامگاه اولجایتو، فضای تربتخانه است که به شکل مستطیل با طول ضلع 60/17 متر و عرض 8/7 متر و با ارتفاع 16 متر، محراب مجموعه را در جرز جنوبی در خود جای داده است.

سردابه سومین فضای آرامگاه است که ورودی آن در ایوان جنوبی تربتخانه قرار دارد. در وسط آن محل قبر و در طرفین آن دو فضای کوچک وجود دارد.

                       

این بنای 1600 تنی در 700 سال گذشته تنها 2 تا 8 سانتی‌متر نشست داشته است. در حالی که ضخامت پی بنا فقط نیم متر است و تنها در قسمت شمالی بنا به 5/1 متر می‌رسد.

گنبد سلطانیه از نظر تزیینات، بسیار غنی بوده و در آن تزیینات مختلف گچ‌بری، کاشی‌کاری، کتیبه‌نویسی، تزیینات رنگ و نقاشی، تزیینات سنگی و چوبی، در نهایت دقت و زیبایی اجرا شده است.

تزیینات گچ‌بری در سقف ایوان‌های 24 گانه طبقه دوم بنا، از زیباترین نمونه‌های گچ‌بری در بناهای اسلامی به شمار می‌آید.

در این آرامگاه، برای نخستین‌بار در تاریخ معماری اسلامی، در سطح پیچیده و مفصل از هنر کاشی‌کاری استفاده شده است. البته تزیینات در این بنا دو لایه بوده و درباره این پدیده فرضیات گوناگونی ارائه شده است.

در رابطه با کاربرد بنا به عنوان ساعت آفتابی باید گفت که نوری که از سوراخ اصلی گنبد می‌تابد، نشان‌دهنده زمان ظهر، نوری که از پنجره‌های بزرگ می‌تابد نشان‌دهنده ساعت و نور پنجره‌های کوچک نشان‌دهنده حدود دقیقه است.

گنبد و شهر سلطانیه در سال 2005 میلادی در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است.

شبئه - خلق تئاترینین یایغین نؤعلریندن بیریدیر . بؤیوك مئیدانلاردا ،تكیه لرده ساعاتلار دوام ائدن بو تئاتر، عاشورا واقعةسیله علاقه ده یارانمیشدیر.آشاغیدا خوراسانین درگز شهرینده ایجرا اولونان شئبه دن اؤرنك اولاراق ارائه وئریلیر:
اؤرنک

ایمام حوسئین شهادته ساری مئیدان گئدنده اونون عیالی شهربانی قاباغین آلیب آغلایاراق دئییر:

شهربانی:

قان آغلارام بو عرصه ده سولطانیم آیریلیر

بوجیسمدن توان اوزولور ،جانیم آیریلیر.

بیلقئیس-عصریدیم بو تخت-سولئیماندا

تختیم ییخیلدی ،ایندی سولئیمانیم آیریلیر.

بختیم یاتیب،ائویم ییخیلدی،سیندی شوكتیم،

گئتدی خانیملیغیم،شه- دورانیم آیریلر.

ایمام:

ای یار - مئهریبان - وفاداریم آغلاما

آرام - جان ومونیس - غمخاریم آغلاما

دَیدی نهال – عشرتیمه ظولم تیشه سی

سیندی نیظام – شوكت –بازاریم آغلاما

ائیله حلال منی ای یار سن بو گون

قالدی سن ایله محشره دیداریم آغلاما.


قایناق

    تورک خلق ادبیاتی - یازان: علیرضا صرّافی

توركلرده فالا باخماق قدیم تاریخه مالیكدیر، اونون یازییا آلینمیش ان اسگی نومونه سی ایرق بیتیكدیر. یارپاق اوسته اورخون حرفلریله یازیلمیش بواثر بو گون چینده ساخلانیلیر .شاعیرانه نثری اولان بو فاللار بلكه ده سونرالار تدریج ایله بوگونكو بایاتیلاریمیزا چئوریلمیشدیر.

اؤرنک لر

میر علی سیدنیا خوراسان توركلرینده موتداویل اولان بایاتی فالینی بئله ایضاح ائدیر :

دَرَگزده بایراما یاخین سمنی پیشیررلر .سمنی پیشیرن ائوده قیزلار ییغیلار باشی گن بیر

كوزه نی سویلا دولدورار،اونون ایچینه نیشان اولاراق ،كیمی اوزوك كیمی تئل سانجاغی

كیمی مینجیق، كیمی س ّ كه سالارلار . بیر قیز اوشاغی كوزه نین باشیندا ایلشر،دونیا گورموش قادینلاردان بیری باشلار بایاتی اوخوماغا، هر بایاتی اوخوناندا قیز نیشانلاردان بیرین چیخاردار، او نیشان كیمین اولسا بایاتی اونون وصف حالیدیر.میثال اوچون:

قرنفیل اویوم-اویوم

دریم قوینووا قویوم

یاغیش یاغار، یئر دویماز

من سندن نئجه دویوم.

معناسی بودور كی ایكی سئون عاشیق بیر-بیریندن آیریلانماز.

قیزیل گولو دررلر،

مخمل اوسته سررلر.

خوش اوقیزین حالینا،

سئودیگینه وئررلر.

معناسی بودور كی اوًز مورادینا یئته جكسن

قرنفیل قوتودادی،

خومار گوًز یوخودادی.

غم یئمه غمخار گوًیلوم،

مطلب وئرن خودادی.

معناسی بودور كی آللاهین عئینایتینه اوموت باغلامالییق.

همین بایاتی فالی آذربایجاندا دا واردیر .

اوتورموشدوم سكیده،

اورگیم سك-سكیده .

اوچ قیزیل آلما گلدی،

بیر گوموش نلبكیده.

معناسی بودور كی خوش خبر گله جك.

آناسی یانار آغلار،

حریفی قانار آغلار.

آنادئیر گوًرچین

تابوتا قونار آغلار.

معناسی بودور كی قیزین آداخلیسینا یامان حادیثه اوز وئره جك.

عزیزیم وطن یاخشی،

كوًینگی كتان یاخشی.

غوربت یئر جنت اولسا،

یئنه ده وطن یاخشی.

معناسی بودور كی سفره گئدن قاییداجاق.

جان قارداش،جانیم قارداش،

آغلادیر جانیم قارداش.

باش قویوم دیزین اوسته،

قوی چیخسین جانیم قارداش.

معناسی بودور كی اوًرگینده كی نیتی یئرینه یئتیرمك چوخ چتیندیر.

آپاردی تاتار منی،

قول ائیلر ساتار منی.

وفالی یاریم اولسا

آختاریب،تاپار منی.

معناسی بودور كی غوربته دوشه جكسن.

قایناق

تورک خلق ادبیاتی - یازان: علیرضا صرّافی

رئیس کمیته انضباطی با اعلام اینکه منتظر دریافت گزارش داور و ناظر بازی استقلال - تراکتورسازی هستیم بنابراین حداکثر تا دوشنبه ارای این بازی را صادر خواهیم کرد، گفت: با توجه به اتفاقاتی که در دیدار تیم‌های استقلال و تراکتورسازی افتاد قطعا آرای انظباطی تخلفات صورت گرفته در آن شامل محرومیت خواهد بود.

دیدار تیم های فوتبال استقلال تهران و تراختورآذربایجان در هفته بیست و نهم رقابت های لیگ برتر عصر روز جمعه در ورزشگاه آزادی تهران برگزار شد و با پیروزی یک بر صفر آبی پوشان به پایان رسید.

در دقیقه 41  آرش برهانی مهاجم استقلالی‌ها با ضربه سر به صورت بازیکن تراکتور‌سازی کوبید، این مسئله منجر به اخراج آرش برهانی شد.

سعید مظفری زاده داور این دیدار به خاطر توهین هایی که بین دو نیمه ازطرف هواداران استقلال به او شد، حاضر به قضاوت نیمه دوم نشد که با وساطت برخی مسئولان به زمین بازگشت و بازی را آغاز کرد.

یکی از نیمکت نشینان تیم استقلال بین دو نیمه در هنگام رفتن داور به رختکن اهانت هایی راانجام داده بودکه قطعا به تخلف صورت گرفته از سوی بازیکن متخلف استقلال نیز رسیدگی خواهدشد.

رئیس کمیته انضباطی فدراسیون فوتبال در خصوص ترقه و نارنجک های دستی که در جریان بازی به درون زمین پرتاب شد، گفت:با توجه به اینکه این ماده منفجره از ضلعی از ورزشگاه پرتاب شد که در هر دو طبقه آن هواداران تیم استقلال حضور داشتند پرتاب آن منتسب به هواداران استقلال است.

منبع خبر:خبرگزاری مهر

تیم تراکتورسازی آذربایجان امروزدرمصاف بااستقلال تهران بانتیجه صفربریک بازی راواگذارکرد.

اتفاقات پیش وبعدازبازی:

میرشاد ماجدی سرپرست تیم فوتبال استقلال پس ازتلاش های فراوان برای سنگ اندازی مقابل هواداران تراختورگفت:قرار شد جایگاه های 31، 32، 33، 34 و 35 به هواداران تراکتورسازی اختصاص پیدا کند. این تصمیم هم صورتجلسه شد و اگر امروز اتفاق دیگری رخ دهد خود مسئولان باید پاسخگو باشند.

هواداران تراختورنیزامروزبادخالت یگان ویژه درجایگاه های تعیین شده قرارگرفتند،درحالی که بیشترورزشگاه خالی بودباز هم ازورودبیشترتماشاگران تراختورممانعت بعمل آمد.
درگیرهایی هم میان هواداران تراکتور‌سازی و استقلال به دلیل عدم اجازه ورود هواداران تبریزی به ورزشگاه به وقوع پیوست.
هواداران تبریزی در اعتراض به عدم اجازه ورود آنها به ورزشگاه شعار «استادیوم خالیه، آذری جا نداره» را سر دادند.

در حالی که حدود 3 ساعت تا شروع مسابقه باقی مانده بود جایگاه‌های اختصاص داده شده به هواداران تراکتور‌سازی تقریبا پر شده بودند و با این وجود بسیاری از هواداران این تیم پشت درهای ورزشگاه ماندند.
 برای بسیاری از خبرنگاران تبریزی کارت سازمان لیگ صادر نشده بودو آنها برای ورود به ورزشگاه با مشکل روبرو شده بودند و این مسئله کار خبرنگاران را دچار مشکل کرد.

بسیاری از هواداران تراکتور‌سازی پشت گیشه‌های بلیت‌فروشی در انتظار حضور در ورزشگاه بودند و به همین خاطر شعار می دادند.
بلند‌گوی ورزشگاه سرودهایی را پخش میکرد که صدای بلند آنها باعث ناراحتی تماشاگران شده و آنها شعار خاموش کن خاموش کن را در ورزشگاه سر می دادند و خواهان پخش نشدن سرود بودند،این اتفاق دردیدارتراختور-الجزیره هم افتاده بود.

در دقیقه 41 درگیری بین مصطفی اکرامی و آرش برهانی به وجود آمد که مهاجم استقلالی‌ها با ضربه سر به صورت بازیکن تراکتور‌سازی کوبید، این مسئله منجر به اخراج آرش برهانی شد.
هواداران استقلال بعد از اخراج آرش برهانی علیه داور مسابقه آقای مظفری‌زاده به شدت فحاشی کردند و هنگام رفتن داور به رختکن حسابی علیه او شعار می‌دادند.
مظفری‌زاده داور بازی، پیش شیرازی رئیس هیئت فوتبال رفت و اعلام کرد اگر این شرایط ادامه داشته باشد در نیمه دوم قضاوت نخواهد کرد،اماپس ازچنددقیقه وباتقاضای مکرربازیکنان سوت نیمه دوم رابه صدادرآورد.

هنگام زدن ضربه آزاد توسط قاسم دهنوی وچندموقعیت دیگرهواداران استقلال روی صورت  بازیکنان لیزرمی انداختندکه کاملا مشهودبود.
 

قانون اختصاص 10 درصد ظرفیت ورزشگاه به تماشاگران تیم مهمان در ایران هیچگاه اجرا نشده است و امروز استقلال در حالی خواستار اجرای این قانون است که خود سال‌ها نسبت به این موضوع قانون‌شکنی کرده است.
مدیران تیم‌های استقلال و پرسپولیس تیم‌های خود را پرطرفدارترین تیم‌های ایران می‌دانند و عنوان می‌کنند که در همه جای ایران تماشاگر دارند، حالا چرا در مقابل تراکتورسازی خواستار اجرای قانون 10 درصد حق تماشاگر تیم مهمان هستند.

تیم تراکتورسازی دربازی های قبلی بازی هجومی از خود به نمایش گذاشته و  نشان داده که برای ‌این تیم در تهران مقابل استقلال ترس و دلهره‌ای ندارد.

تراکتورسازی دو بازی قبلی خود را در ورزشگاه آزادی با نتایج 2 بر 1 و 3 بر 2  مقابل استقلال به برتری دست یافته است، از قدیم گفته‌اند که تا سه نشه بازی نشه و امیدواریم با پیروزی مقابل استقلال ضمن صعود به صدرجدول سومین پیروزی خود را در ورزشگاه آزادی مقابل استقلال جشن بگیریم.
تیم تراکتورسازی تبریز با پیروزی در تهران می‌تواند صدر نشین لیگ برتر شود. اتفاقی که در هفته ششم فصل گذشته اتفاق افتاد. تراکتورسازی تا پایان هفته پنجم فصل گذشته با 15 امتیاز بعد از استقلال 16 امتیازی قرار داشت و پیروزی سه بر دو  تراکتورسازی، این تیم را به صدر جدول رساند.

تراکتورسازی تبریز با سه باخت، کمترین شکست در جدول لیگ برتر را به خود اختصاص داده است.

موخمّسین هر بندینده بئش میصراعی و هر میصراعدا ایسه اون آلتی هیجاسی وار، ایلک بندین بوتون میصراعلاری بیر- بیریله هم قافیه دیر.دئمک قافیه دوزولوشو آشاغیداکی مودلده اولور:

    a/a/a/a/a

   

    b/b/b/b/a

   

    c/c/c/c/a

عاشیقلار موخمسی اوخویاندا اونون میصراعلارینی ایکی یئره پارچالایار و هر بندی اون میصراعلی شعر کیمی اوخویارلار.

بؤلگو آشاغیداکی مودلده دیر:16=8+8

اؤرنک لر
عاشیق شمشیردن بیر موخمس :

بیرینجی اؤرنک :

عمیم قیزی

قاش قاباغین تؤکمه بئله!

آجان آلان عمیم قیزی

نه دی دردین؟ سؤیله بیلیم،

ائیله بیان عمیم قیزی

دوداقلارین یئر سوپورور،

گولر باخان عمیم قیزی

گؤزللر ریشخند ائدر

سنه اینان عمیم قیزی

آرامیزدا اولمالیدیر,

ایلقار, ایمان عمیم قیزی.

ایکینجی اؤرنک :

من سنی اوشاق ایکن

اون دؤرد یاشیندا سئومیشم.

قانلی گول یایلاسیندا ,

داغین باشیندا سئومیشم.

قارتاللار اوزاق باخان

کهلیک داشیندا سئومیشم.

آلا گؤزه عاشیق اولوب،

قلم قاشین دا سئومیشم.

شأنینه باغلادیم کیتاب ،

یازدیم داستان عمیم قیزی.

اوچونجو اؤرنک :

سنه من اووچو اولوب ,

اوولاقلاردا ایزله میشم.

پونهان اولان سیرّیمیزی

دانیشمادان گیزله میشم.

نوقصانینا دینمه میشم ,

خاطیرینی گؤزله میشم.

سنه یالان ساتمامیشام ,

نه اولوبسا دوز دئمیشم.

منده گوناه دئ وارمی گؤر ,

جانیم قوربان عمیم قیزی؟

دؤردونجو اؤرنک :

نه سنی آلان اولار ,

نه ده منه اولار گلن.

ات تؤکولوب, قان چکیلیب,

قالیب سوموک , قورو بدن.

باخما موخّنث سؤزونه

بلکه سنی وار اؤیردن

جان دئییب بیر-بیرینه

سئویشمه یک آخی ندن؟

شمشیر کیمی اولار سنه

کیم مهریبان عمیم قیزی.

موخمّسه بئشلیک ده دئیرلر. اونون جیغالی نوعو ده واردیر. آذربایجان عاشیقلاری ایچینده موللا جومه نین موخمسلری هامیدان آرتیق مشهوردور. آشاغیدا اونون جیغالی موخمسلریندن ایکی بندی اؤرنک اوچون وئریلمیشدیر.

بیرنجی بند :

ناگهان گؤردو گؤزوم

سن تکی اینسانی پری.

حوریسن, ملاکه سن

جّنتین قیلمانی پری.

یارالار ملهمیسن

دردلرین درمانی پری.

گؤزللر سرداریسان

محبوبلارین خانی پری.

شاه کیمی تاختا چیخیب

ائدرسن دیوانی پری.

ایکینجی بند :

دیوانینا گلرم

عیزتی- ایکرام قیلارام

خیدمتینده قالارام

قول قوربانین اولارام

اگر قبول ائله سن

قول بوینونا سالارام

قولوم بوینوندا

الیم قوینوندا

چیینیم چیینینده

عشقین بئینیمده

سارماشیب, کؤینک کیمی

دوروم سنین َاینینده

َاینینه آل منی گل

قات بو جانی جانا پری.

یوخاریدا گؤروندوگو کیمی میصراعلار هیجا اسگیکلیگی وار. بو نقیصه ایفاچیلیقدا بعضی هیجالارین اوزادیلماسیله دولدورور.
قایناق

تورک خلق ادبیاتی – یازان: علیرضا صرّافی*

خوجالی تنهادردترک هانیست،خوجالی تنهادردمسلمانان نیست،دردبشریت است
خوجالی نام شهر و بخشی در جمهوری آذربایجان است،این شهر در ۱۴ کیلومتری شمال شرقی شهر خان‌کندی قره‌باغ و نزدیک کوه قره‌باغ واقع شده‌است. علاوه بر این، قرار داشتن خوجالی در راه آغدام- شوشی و برخورداری شهر از تنها فرودگاه قره‌باغ، حساسیت راهبردی شهر را بیشتر کرده بود.

سفیر آذربایجان در تهران : بودجه بسیار جزئی در خزانه وجود داشت و شرایط بسیار سخت و پیچیده‌ای بر کشور حاکم بود. از نظر نظامی پادگان، سلاح و ارتشی نداشتیم، حتی سلاح را از پلیس‌هایمان گرفته بودند چون ما مسلمان بودیم و به همین دلیل بود که 20 درصد از خاک ما از سوی ارمنستان اشغال شد و یک میلیون آذربایجانی آواره شدند. 35 هزار ارمنی ساکن آذربایجان همچنان در کشور ما زندگی می‌کنند، لیکن در ارمنستان حتی یک نفر مسلمان آذربایجانی وجود ندارد. این موضوع نشاندهنده وقوع پاکسازی قومی در ارمنستان می‌باشد.

وی با اشاره به جنگ قره‌باغ افزود:‌ در قره‌باغ مساجد، امامزاده، آثار باستانی و تاریخی زیادی داشتیم که اشغالگران همه آنها را با خاک یکسان کردند. حتی اسامی مناطق را نه تنها در قره‌باغ، بلکه در جمهوری ارمنستان که از نظر تاریخی مسلمان‌نشین بوده است، تغییر دادند تا اثری از فرهنگ ما در آنجا نباشد حتی مسجد باشکوه شاه عباس در شهر شوشا تبدیل به اصطبل شده است. 

آخوندوف در خصوص حل مسئله قره باغ گفت: قره‌باغ سرزمین ازلی و ابدی آذربایجان است و از نظر من در حقیقت قره‌باغ بخشی از سرزمین‌های دنیای اسلام است. تاکنون 4 قطعنامه از سوی سازمان ملل برای خروج اشغالگران از این سرزمین تصویب شده است .

خوجالی از اکتبر سال ۱۹۹۱ در محاصره قرار داشت. ۳۰ اکتبر حرکت خودروها در شهر متوقف شد و بعد از منهدم کردن بالگردی که به مرگ ۴۰ نفر انجامید، این تنها وسیله حمل و نقل نیز از حرکت بازماند. روز ۲ ژانویه برق شهر قطع شد. خوجالی از نیمه دوم ماه فوریه توسط نیروهای ارمنی محاصره شد و هر روز مورد حملات توپخانه و سلاح‌های سنگین قرار می‌گرفت.
شب ۲۶ فوریه سال ۱۹۹۲ گروه‌های نظامی ارمنستان با کمک هنگ موتوری شماره ۳۶۶ اتحاد شوروی سابق به شهر خوجالی حمله کردند. شهر در ابتدا فقط از سه طرف توسط نیروهای ارمنستان محاصره شد و وقتی مردم راه گریز را از مسیر چهارم (مسیر عسگران) در پیش گرفتند، نیروهای ارمنستان نزدیک روستای نخجوانیک بر آن‌ها آتش گشودند. بعد از آن شهر از چهار طرف محاصره شد و آتش توپخانه و سلاح‌های سنگین بر شهر گشوده شد. زبانه‌های آتش خیلی زود تمام شهر را در بر گرفت و مدافعین شهر همراه با مردم غیرمسلح مجبور شدند خوجالی را ترک کنند.

ساعت ۵ صبح ۲۶ فوریه، شهر به تصرف نیروهای ارمنی درآمد. مردم که مجبور بودند شهر را ترک کنند، به کوه‌ها و جنگل‌ها پناه بردند. نیروهای ارمنی باقی‌مانده ساکنین خوجالی را به قتل رساندند و زنان و دختران بسیاری را به اسارت گرفتند. تقریباً تمامی افرادی که به کوه‌ها و جنگل‌ها فرار کرده بودند، از شدت سرما جان باختند.
1275 نفرازساکنان – پیرمردان، کودکان و زنان به اسارت گرفته شدند. ازبین این اسرا150 نفر، ازجمله آن68 زن و 26 کودک سرنوشتشان تابه امروزمعلوم نیست. کسانی که نتوانسته بودندازمحاصره ارامنه خارج شوندبابی رحمی تمام به شهادت رسیدند. جلادان ارمنی که راه انسانیت راگم کرده اند پوست سرقربانیان راجدامی کردند، اعضامختلف بدن آنان رامیبریدند، چشمان کودکان شیرخواره رامی شکافتند، زنان حامله راشکم پاره میکردند،اسیران رازنده به گورمیکردندو یامی سوزاندند.
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

تورکجه
 خوجالی تکجه آذربایجان خالقینا قارشی دئییل، هم ده بوتون اینسانلیغا قارشی یؤنلمیش بو مودحیش جینایتین ایشتیراک‌چی‌لاری معلوم‌دور.
اوول‌جه خوجا‌لی توپ‌لاردان و دیگر حربی تئکنیکا‌دان شیددت‌لی آتشه توتولا‌راق دارماداغین ائدیلمیش‌دیر.
شهر اراضی‌سینده یانغین‌لار باشلانمیش‌دیر. سونرا پیادا قووه‌لر بیر نئچه ایستیقامت‌دن شهره گیرمیش‌لر. ساغ قالمیش ساکین‌لره وحشیجه‌سینه دیوان توتولموش‌دور. 613 نفر دینج آزربایجان‌لی، او جمله‌دن 63 اوشاق، 106 قادین ایشگنجه ایله اؤلدورولموش‌دور. 8 عاییله بوتونلوک‌له محو ائدیلمیش‌دیر.

 1275 ساکین – قوجا‌لار، اوشاق‌لار، قادین‌لار گیروو گؤتوروله‌رک آغلاسیغماز تحقیرلره، ظولمه و حقارته معروض قالمیش‌لار. گیروو گؤتورولن‌لردن 150 نفرین، او جمله‌دن 68 قادینین و 26 اوشاغین طالعی بو گونه‌دک معلوم دئییل‌دیر. موحاصیره‌دن چیخماغی باجارمیش دینج ساکین‌لری یول‌لاردا، مئشه‌لرده پوسقو قوران ائرمنی حرب‌چی‌لری خوصوصی آمان‌سیزلیق‌لا قتله یئتیرمیش‌لر. آزغینلاشمیش جللادلار اینسان‌لارین باش‌لاری‌نین دری‌سینی سویموش، موختلیف اعضا‌لارینی کسمیش، کؤرپه اوشاق‌لارین گؤزلری‌نی چیخارمیش، حامیله قادین‌لارین قارین‌لارینی یارمیش، آدام‌لاری دیری-دیری تورپاغا باسدیرمیش و یا یاندیرمیش، جسدلرین بیر قیسمینی مینالامیش‌لار.

روسیاسینین و دیگر دؤولت‌لرین گیزلی و آچیق حیمایه‌سین‌دن ایستیفاده ائدن ائرمنی میللت‌چی‌لری “بؤیوک ائرمنیستان” یاراتماق خولیاسینا دوشموش، اله کئچیرمک ایستدیک‌لری اراضی‌لری یئرلی ساکین‌لردن تمیزلمک نییت‌ی‌ایله موختلیف دؤورلرده شرقی آنادولودا و جنوبی قافقازدا سوی‌قیریمی و تئررور آکت‌لاری تؤره‌ده‌رک، 2 میلیونا قدر گوناه‌سیز تورکو و آزربایجانلی‌نی وحشیجه‌سینه قتله یئتیرمیش‌لر. 1905-1907-جی ایل‌لرده، هابئله 1918-1920-جی ایل‌لرده ناخچیوان‌دا، باکی‌دا، گنجه‌ده، شاماخی‌دا، قوبادا، لنکران‌دا، قاراباغ‌دا، موغان‌دا و آزربایجانین دیگر یئرلرینده، هابئله تیفلیس‌ده دینج آزربایجان‌لی اها‌لی سوی‌قیریمینا معروض قالمیش‌دیر.

1988-اینجی ایلده کئچمیش سسری مرکزی حوکومتی‌نین ائرمنی‌پرست سیاستین‌دن ایستیفاده ائدن داواکار ائرمنی میللت‌چی‌لری ائرمنیستان اراضی‌سینده ائتنیک تمیزلمه‌نی باشا چات‌دیرماق نییت‌ی‌ایله آذربایجان‌لی‌لارین یاشادیق‌لاری رایون و کندلره باسقین‌لار ائتمه‌یه، آذربایجان‌لی‌لاری دوغما تورپاق‌لارین‌دان قووماغا باشلادی‌لار.
ائرمنیستان اراضی‌سی‌نین آذربایجان‌لی‌لاردان تمیزلنمه‌سینی باشا چاتدیردیق‌دان سونرا آذربایجانین از‌لی تورپاغی اولان داغ‌لیق قاراباغی ائرمنیستانا ایلحاق ائتمک اوچون فعال دؤیوش عملیات‌لارینا باشلاندی. قارشی دوران طرف‌لرین قووه‌لری هئچ‌ده برابر دئییلدی.

نیظامی اوردوسونو تشکیل ائتمه‌یه ماجال تاپمامیش ال‌یالین آذربایجان‌لی اها‌لی اوول‌جه‌دن خوصوصی حاضرلیق کئچمیش ائرمنی سیلاح‌لی بیرلشمه‌لری، خاریجی اؤلکه‌لردن گتیریلمیش موزدلو دسته‌لر و کئچمیش سووئت اوردوسونون تؤر-تؤکونتولری ایله اوز-اوزه دایانمیشدی.
 نتیجه‌ده آذربایجان رئسپوبلیکاسی اراضی‌سی‌نین 20 فایزی، یعنی داغ‌لیق قاراباغ بؤلگه‌سی و اونون اطرافین‌داکی داها یئددی رایون – لاچین، کلبجر، آغدام، فضولی، جبراییل، قوبادلی، زنگیلان رایون‌لاری ایشغال اولونموش، 18 مین‌دن چوخ آذربایجان‌لی قتله یئتیریلمیش، 20 مین‌دن چوخ دینج ساکین یارالانمیش، 50 مین‌دن چوخ آدام علیل اولموش‌دور. 4750 آدام اسیر و ایتکین دوشموش، گیروو گؤتورولموش‌دور. 877 شهر، کند و قصبه قارت ائدیلمیش، داغیدیلمیش و یاندیریلمیش‌دیر. ائرمنیستان اراضی‌سین‌دن و آذربایجانین ایشغال ائدیلمیش بؤلگه‌سین‌دن قووولوب دیدرگین سالینمیش آذربایجان‌لی‌لارین سایی 1 میلیون‌دان چوخ‌دور.
 ائرمنی تجاووزکارلاری ایشغال اولونموش اراضی‌لرده آذربایجانین مدنی-تاریخی ایرثینی تشکیل ائدن اوبیئکت‌لری خصوصی قددارلیق‌لا محو ائتمیش‌لر. اله کئچیردیک‌لری اراضی‌لرده اونلار واندالیزم آکت‌لاری تؤره‌ده‌رک، 500-ا قدر تاریخی و 100-دن چوخ آرخئولوژی آبیده‌نی، 22 موزه‌یی و 4 رسم قالئرئیاسینی، تاریخی اهمیت‌لی 9 سارایی قارت ائتمیش و یاندیرمیش، 44 معبدی و 9 مسجیدی تحقیر ائتمیش‌لر. داغیدیلان و یاندیریلان 927 کیتاب‌خانادا 4،6 میلیون کیتاب و میثیل‌سیز ال‌یازما محو ائدیلمیش‌دیر.

نوروز بایرامی، باهار بایرامی- قدیم خالق بایرامی. (فارسجا-نو روز(Nou ruz) —نوو روز، اؤزبکجه ناوروز(Navruz)، تورکمنجه نووروز (Nowruz)، قازاخجا ناوریزNaurız, ، قیرغیزجا نوروز(Nooruz)، تورکجه نئوروز(Nevruz)،کریم تورکجه سی ناورئز(Navrez))

نوروز آذربایجاندا

آذربایجاندا عادته گؤره نووروز بایرامیندا گؤیردیلن سمه نی یازین گلمه سی نین، طبیعتین جانلانماسی نین، اکینچیلیگین رمزیدیر. آذربایجان کندلیسی سمه نی گؤیرتمکله نؤوبتی تسسرروفات ایلینه آرتیملی، بوللوق آرزولامیش، بایراما دؤرد هفته قالمیش، هر چرشنبه آخشامی و بایرام گونو تونقال قالاماقلا، ماهنی ( " گون چیخ! " نغمه سی ) قوشماقلا اودا،گونشه اولان اعتیقادینی ایفاده ائتمیشدیر. بوتون بو مراسیملر ایسلامدان چوخ-چوخ اول مؤوجود اولموش قدیم شرق عنعنه لری نین داعوامیدیر.

نوروز بایرامی قاباغی عادتن ائوده حَیطده آبادلیق، تمیزلیک ایشلری آپاریلیر، وآغاج اکیلیر. نوروز بایرامیندا شیرینیات نؤولری (قوغال، کولچ، فسه لی، پاخلاوا، شکربورا، شکرچؤرگی و ...) و پلوو بیشیریلیر. رنگبرنگ یومورتا بویانیر، مجمگی و سینیلرده خونچا بزه نیر، شام یاندیریلیر، تونقال قالانیر، سمه نی قویولور، اؤلنلرین خاطیره سی یاد ائدیلیر، کوسولولر باریشیر، قوهوم-قونشولار بیر-بیرینه قوناق گئدیر، پای گؤندریرلر. آشیقلار باهاری مدح ائدیر. اوغلان و قیزلار تزه پالتار گئییب چالیب اویناییر، یاللی گئدیرلر. جاوانلار آت چاپیب، گولشیر، کوشتو توتورلار.

نوروز شیمال یاریم کوره سینده آسترونومیک یازین باشلاندیغی، گئجه-گوندوز برابرلیگی گونونده (مارتین 20، 21، 22 د) کئچیریلیر. بیر سیرا خالقلار یاز فسلی نین گلمه سینی طبیعتی نین جانلانماسی ایله باغلامیش، بو موناسیبتله شنلیکلر کئچیرمیش، اونو یئنی ایلین باشلانغیجی کیمی بایرام ائتمیشلر. قدیم زامانلاردان باشلایاراق ایران، افقانیستان، تاجیکیستان، اؤزبه کی ستان و بعضی باشقا شرق خالقلاری ایله یاناشی آذربایجانلیلاردا باهارین - یئنی ایلین گلیشینی شنلیکلرله قارشیلاییردیلار. مارتین 21-ای ایران و افقانیستاندا رسمی تقویمین ایلک گونو ساییلیر. نوروز همچی نین بهای تقویمی اوزره ایلین ایلک گونودور.

                                               

نوروزون  تاریخی

نوروز بایرامی نین منشایی، اونونلا باغلی اساتیرلر، میفلر قدیمدیر. تدقیقاتچیلار نوروز بایرامی نین محض یاخین شرقین قدیم اکینچیلیکله مشغول اولان خالقلار آراسیندا مئیدانا گلدیگینی سؤیله ییرلر.  اکثر خالقلار او جومله دن آذربایجانلیلار باهار بایرامی نین اسل ماهیتیندن دوغان بیر سیرا عادت-عنعنه لری، اویونلاری ایندییه دهک ساخلامیشلار.  ابو رئیهان ال-بیرونی (6 جی اسر) نوروز بایرامی حاقیندا موختلیف روایتلردن اونون یارانماسی سببلریندن، بو بایرام موناسیبتیله خالق آراسیندا یاییلمیش عادت-عنعنه لردن بحث ائتمیش، نوروز بایرامی نین طبیعتین اویانماسی اکینچیلیک تصروفاتی نین باشلانماسی ایله باغلی اسل دونیوی بایرام اولدوغونو قئید ائتمیشدیر.  نظام الملک (6 جی اسر) " سییاست نامه " اثرینده نوروز بایرامیندان یازین گلیشی ایله علاقه دار کئچیرلن کوتلوی خالق بایرامی کیمی بحث ائتمیشدیر. نوروزون گلیشی کلاسسیک شرق او جومله دن، آذربایجان دا گئنیش یاییلمیش " باهارییی " آدلی لیریک شعرلرده ده تصویر و ترننوم ائدیلیر.

                                              
نوروز دونیا خالقلاری نین بایرامی کیمی

هر بیر خالق بو بایراملا باغلی ائتنیک، یئرلی میللی خوصوصیتلرینه اویغون، اؤزونه مخصوص مؤوسوم نغمه لری، مراسیم نغمه لری یاراتمیشدیر.

عومومیلیکده نوروز ایراندا، قافقازدا و مرکزی عاصییادا چوخ طنطنه لی شکیلده قئید ائدیلیر. ایران و آذربایجاندان علاوه تورکمنیستاندا، تاجیکیستاندا، ؤزبکیستاندا، پاکیستاندا، قازاخیستاندا، قیرغیزیستاندا بو بایرام خوصوصی طنطنه ایله قئید ائدیلیر. آلبانییادا سولطان نئوروز بایرامی دینی بایرام کیمی بکتاشیلیک طریقتی نین داعوامچیلار طرفیندن قئید ائدیلیر.

عومومیتله نوروز دونیانین اکثر اؤلکه لرینده بو خالقلارین نوماینده لری طرفیندن گئنیش شکیلده قئید ائدیلیر. بو جور مکانلار آراسیندا لوس-آنجئلس، تورونتو، لوندونو سایماق اولار. لوس-آنجئلس شهری نین اوجاق قالاماغا دایر سرت قرارلاری وار، هئچ بیر کسه اؤز مولکونده اوجاق قالاماغا ایجازه وئریلمیر. حتّی بونا باخمایاراق جنوبی کالیفورنییادا یاشایان و نوروزو قئید ائتمک ایسته ین ایرانلیلار و آذربایجانلیلار کالیفورنییانین چیمرلیکلرینه گئدیر و اوجاق قالاماغا ایجازه وئریلمیش یئرلرده اوجاق قالاییرلار.

روایت آرزومندی برای بازگشت به مکانهایی مانند تبریز، هشتر خانه، اروم آدا، قفقاز و قبچاق در شعرهای موسیقی قشقایی نشان از اقامت طولانی قبیله قایی در این مناطق و آمیختگی و پیوند با سایر طوایف ترک را آشکار می سازد. اما بنیانگذاران قشقایی نام این ایل را از اسم نیای خود برگزیده اند و سایر قبایل را به زیر چتر خود درآورده اند. در این که قشقاییها از طوایف مختلف تشکیل شده اند و نژاد تقریبا یکسانی ندارند شبهه ای وجود ندارد ولی هسته اصلی این ایل را ترکان قایی تشکیل میدهند که از شهر «قش» در« قشقا دریا» آمده اند.

همانطور که از اسامی طوایف و تیره های قشقایی برمی آید نام گذاری آنها براساس نیاکان و وطن آنهاست و نام قشقایی نیز از این قاعده مستثنی نیست. وجود طوایف همنام در بین ترکان قشقایی آذری و قفقازی و آسیای میانه هم بر چند قسمت شدن برخی طوایف و هم بر اقامت مکانی یکسان آنها دلالت دارد؛ مثلا لفظ قشقایی از نام امیر شاهیلوی قشقایی انتخاب شده از خویشاوندان نزدیک صفویه و از صاحب منصبان این سلسله به شمار میرفته است. او این نام را از نام اجداد و وطن خود انتخاب کرده است. یا جانی آقا قشقایی از درباریان صفویه بوده که برای گسترش شیعه به ناحیه گندمان رفته است و درآنجا درگذشته است. محل اقامت او دربین ترکان قدیمی گندمان بوده است؛ که این ترکان به گفته مورخان از ترکان سلغری بوده اند که این ترکان به مرور و با قدرت گرفتن ترکان ولایت قشقا در ایل قشقایی ادغام شده اند. 

طوایفی مثل بیات، آق قویونلو، بیگدلی، افشار، قاجار، قرخلو، بلوردی و خلج که امروزه جزو تیره های قشقایی محسوب میشوند که در طوایف قزلباش و ترکان قفقاز نیز وجود دارند که این دلیلی برچند پاره شدن این طوایف و سکونت آنها در کنار هم در ابتدا و سرانجام رفتن به نقاط مختلف و قرار گرفتن در طبقه بندیها و تقسیمات و ایلات جدید است. این مطلب نشانگر اقامت قشقاییها در قفقاز و آذربایجان است. بسیاری از آهنگهایی که امروزه در قشقایی نواخته میشود همان آهنگهایی است که این ترکان با خود از آذربایجان و قفقازآورده اند. البته این نغمه ها به مرور رنگ و بوی قشقایی به خود گرفته است. 

داستانهایی مثل غریب و صنم، اصلی و کرم، ایاز و محمود و کوراغلو بین قشقاییها و آذریها و قفقازیها یکسان است و نغمه های این داستانها نیز تقریبا یکسان است. این مطلب نیز هویدای این است که قشقاییها مدتها در قفقاز قبچاق و آذربایجان زیسته اند و بسیاری از آداب ورسوم فرهنگها نواها و شیوه زندگیها را از آنها آموخته اند. شباهت بسیار زیاد بین اقوام متفرق دلیل برآن دارد که این اقوام در گذشته یا کنار هم زندگی میکرده اند یا در اصل یکی بوده اند.

برای کسب اطلاعات بیشتر،حول این موضوع ازاین پایگاه دیدن فرمایید" http://qashqaei.com  "

چشم بادامی‌ها برای تراکتورسازی قضاوت می‌کنند اسامی داوران قضاوت کننده در دیدار تراکتورسازی تبریز و الجیش قطر از سوی کنفدراسیون فوتبال آسیا اعلام شد.

بازی تراکتور سازی تبریز با الجیش قطر  روز سه شنبه 23 اسفند ماه 91 در دوحه قطر برگزار خواهد شد.

داور وسط نیشی مورا یوچی از ژاپن، کمک داور اول ساگارا تورو و کمک داور دوم ناگی تویوکی از کشور ژاپن خواهند بود.

همچنین کمک داور چهارم نیز  علی شعبان از کویت است.

ناظر مسابقه الرحیمی ناصر حمدان حمید از عمان  و ناظر داوری مایل حنانیا از فلسطین خواهد بود.

تیم‌های تراکتورسازی تبریز و الجیش قطر که نخستین حضور خود در باشگاه‌های آسیا را تجربه می‌کنند در دومین بازی خود به مصاف هم می‌روند.

تراکتورسازی در نخستین بازی آسیایی خود هشت اسفند در ورزشگاه یادگار امام تبریز میزبان الشباب امارات است.

دیدار تیم‌های تراکتورسازی ایران و الجزیره امارات که روز سه شنبه 8 اسفند 91 در تبریز برگزار می‌شود را تیم داوری از چین قضاوت خواهند کرد.

های‌تان به عنوان داور وسط و کمک‌هایش ویمینگ هو و وی هان و داور چهارم دی وانگ از چین قضاوت بازی تیم‌های تراکتورسازی ایران و الجزیره امارات را بر عهده دارند.

ناظر بازی از هند و ناظر داوری از سوریه انتخاب شده است.

منبع:خبرگزاری فارس

گرایلی – هر میصراعیندا سکگیز هیجاسی اولان و بیر نئچه دؤرد میصراعلی بندلردن اولوشان عاشیق شعری دیر. گرایلی نین جیغالی، ساللاما ، ناغاراتلی ، قایتارما ، دیل دؤنمز کیمی شکیللری واردیر.

گرایلی نین باشقا اؤنملی اؤزل لیکلری بونلاردان عیبارتدیر:

    گرایلی نین ان آزی اوچ بندی و معمولا بئش بندی واردیر.

    گرایلی دا قافیه دوزولوشو آشاغیداکی فورمدا اولور:

    x/a/x/a

   

    b/b/b/a

   

    c/c/c/a

   

    d/d/d/a

   

    سون بندده شعری قوشان شاعیرین ویا عاشیغین آدی گلیر.

گرایلی نین میصراعلاری نین بولگؤسو آشاغیداکی مودلده دیر:

8=4+4

دئمک هر سکگیز هیجالی میصراع ایکی 4 هیجالی کلمه یادا کلمه لردن اولوشموشدور.آنجاق بونو دا قئید ائتمک لازیمدیر کی بؤلگو یاخود تقطیع قایداسی باشقا یوخاریدا سایدیغیمیر قایدالار قدر قاچینیلماز دئییل و عاشیغین میصراعلاردا بؤلگو قایداسینی پوزماغا ایختیاری چاتیر.
اؤرنک

گرایلی شعر فورماسیندان اورنک اوچون عاشیق قوربانی و خسته قاسیمدان ایکی شعر وئریلیر:

بیرینجی اؤرنک : دولانا , دولانا

1 – آلچاق یئردن دومان قالخار

2 – داغی دولانا, دولانا

3 – گؤی اوزونو آلار بولود

4 – ماهی دولانا, دولانا

5 – کیمی آغا , کیمی نؤکر

6 – نؤکر اولان جفا چکر

7 – بولبول آغلار قان یاش توکر

8 – باغی دولانا, دولانا

9 – قوربانی مورادا یئتدی

10 – جانان گلدی بوندان اؤتدو

11 – نوبات گلدی منه یئتدی

ساقی دولانا, دولانا

ایکینجی اؤرنک : سونالار کیمی

1 – نه باخیرسان اوغرون- اوغرون

2 – منه بیگان الر کیمی.

3 – دوروم دولانیم باشینا

4 – شاما پروانا لر کیمی.

5 – دوست قاپیسیندا دوستاغام

6 – تئللرینه چوخ موشتاغام

7 – یار الیندن دویون داغام

8 – داغداکی لالالار کیمی.

9 – خسته قاسیم تیکمه داشلی

10 – گؤنلو غملی, گؤزو یاشلی

11 – گؤلدن اوچدو یاشیل باشلی

12 – سیلکیندی سونالار کیمی.

گؤروندوگو کیمی بو سون گرایلیلارد ادا ایلک بندین 2- جی و 4- جو میصراعلار بیر- بیریله قافیه لنمیشدیر. باشقا بندلرین سون میصراعی دا عینی قافیه ده دوزولموشدور:

داغی دولانا، دولانا / ماهی دولانا، دولانا / باغی دولانا، دولانا / ساقی دولانا، دولانا / بیگانالار کیمی/ پروانالار کیمی/ لالالار کیمی/ سونالار کیمی.

ایلک بندین 1- جی و 3- جو میصراعلاری قافیه باخیمیندان آزاد دیر. باشقا بندلرین ایلکین اوچ میصراعی عینی قافیه ده دیر .

نؤکر/ چکر/ تؤکر , یئتدی/ اؤتدو/ یئتدی

دوستاغام/ موشتاغام / داغام , داشلی/ یاشلی / باشلی.

بؤلگو باخیمیندان گؤروندوگو کیمی ایلک شعرین 9- جو میصراعیندا , هم ده بندلرین سون میصراعلاریندا بؤلگو پوزولموشدور:

قوربانی مو / رادا یئتدی

باغی دولا / نا ، دولانا

سونالار کیمی شعرینده ایسه 2- جی ، 3- جو ، 4- جو ، 5- جی ، 8- جی و 12 – جی میصراعلاردا بؤلگو قایداسی پوزولموشدور


قایناق

    تورک خلق ادبیاتی – یازان: علیرضا صرّافی